GRAFIKLI - Deve ticaretinden ikinci adamliga: Sudan Hizli Destek Kuvvetleri lideri DagaluÖmer Erdem,Ahmed Satti- Sudan'da 15 Nisan'dan bu yana orduyla çatisan paramiliter güç Hizli Destek Kuvvetleri'nin lideri Orgeneral Muhammed Hamdan Dagalu, batida deve ticareti yaparken yolunun eski Cumhurbaskani Ömer el-Besir'le kesismesiyle generallige kadar terfi etti - Dagalu, Besir rejiminin devrildigi 2019'da kurulan ve devlet baskanligi yetkilerine sahip geçici Egemenlik Konseyi'nin baskan yardimciligi

HARTUM (AA) - ÖMER ERDEM/AHMED SATTI - Dogu Afrika ülkesi Sudan'da orduyla çatisan Hizli Destek Kuvvetleri'nin (HDK) lideri Orgeneral Muhammed Hamdan Dagalu, deve tüccarligindan devlette ikinci adamliga kadar yükseldi.

Sudan'in sivil yönetim ve demokrasiye geçilmesine dair umutlari, ordu ile paramiliter HDK arasinda 15 Nisan'da patlak veren çatismalarin ve iç savas riskinin ardindan baska bahara kaldi.

Muhammetçik anlamina gelen "Himidti" lakabiyla taninan Dagalu, Sudan'in batisindaki Darfur bölgesinde yasayan Arap kökenli Rizeygat kabilesinin ferdi olarak 1974'te dünyaya geldi.

Dagalu, 30 yillik Ömer el-Besir rejiminin devrildigi 2019'da kurulan ve devlet baskanligi yetkilerine sahip geçici Egemenlik Konseyi'nin baskan yardimciligina getirilerek dikkatleri üzerine çekti.

- Deve ticareti

Ilkokul egitimini yarida birakan ve herhangi bir askeri okulda egitim görmeyen Dagalu, Sudan ve Çad'in bazi bölgelerinde faaliyet gösteren Cancavid milislerine katildi, yirmili yaslarinda kabilesinin kontrolündeki bölgelerde ticari konvoylari haydutlardan korumanin yani sira agirlikli olarak Libya, Mali ve Çad arasinda deve ticaretiyle ugrasti.

2003'te Darfur'da patlak veren iç savasta dönemin Cumhurbaskani Ömer el-Besir, bölge yerlisi oldugu için Dagalu'nun mensup bulundugu Cancavid milislerinden destek aldi.

Besir'in Dagalu'nun kuzeni Cancavid lideri Musa Hilal ile arasinin bozulmasi, onu milis gücün liderligine tasidi.

Besir'in dikkatini çekerek kisa sürede yükselen Dagalu, alayli olmasina ragmen orgenerallige kadar terfi etti.

Darfur'daki çatismada sivillere yönelik cinayet, tecavüz ve iskence de dahil olmak üzere savas suçlari islemekle suçlanan Cancavid milisleri, 2013'te yaklasik 5 bin üye ile Dagalu liderliginde Istihbarat Teskilatina bagli olarak resmi hüviyet kazandi.

- Kontrol ettigi altin madenleri gücüne güç katti

Dagalu, Darfur ve Kurdufan bölgelerinde kontrol ettigi altin madenleri sayesinde ülkenin en zengin adamlarindan biri oldu.

2022 verilerine göre altinin, Sudan'in ihracatinin yüzde 44'ünü olusturdugu göz önüne alinirsa Dagalu, bu mali güç ile askeri kuvvetini, on binlerce savasçi ve askeri teçhizatla güçlendirdi.

- Uluslararasi ve bölgesel boyut kazandi

Yemen ve Libya'daki olaylarda önemli rol oynayan Dagalu, Rusya ve Birlesik Arap Emirlikleri (BAE) ile yakin iliskiler kurdu.

Yurt disinda çok sayida devlet baskani ve liderle bir araya gelen Dagalu, 2019'da daha siyasi bir rol üstlenmesinin ardindan halka yakin portre çizmeye basladi.

Rusya lideri Vladimir Putin, 24 Subat 2022'de Ukrayna'ya operasyon emrini verdigi gün Dagalu'yu Moskova’da kabul etti. Dagalu, Türkiye, Misir, BAE ve Etiyopya gibi birçok ülkenin liderleri ile görüsmeler yapti.

Dagalu, yillar içinde hem bölgede hem de uluslararasi alanda güçlü baglar kurdu, Suudi Arabistan ve BAE ile ittifak olusturarak Yemen'deki Iran baglantili Husi isyancilarla savasmak için HDK güçlerini gönderdi.

Dagalu, sadece Darfur ve Sudan'da önemli bir figür olmaktan çikarak uluslararasi ittifaklarin parçasi haline geldi.

Dagalu'nun HDK'si, baslarda dönemin Cumhurbaskani Besir ve ordunun destegi, sonrasinda da mali ve siyasi gücünün artmasiyla düzenli orduya paralel bir ordu haline geldi.

Bugün Dagalu’nun emrindeki HDK'nin asker sayisinin 100 bin civarinda oldugu tahmin edilirken milis gücün, 10 bin silahli araç, uçaksavar ve topa sahip bulundugu söyleniyor.

HDK'nin, özellikle ülkenin batisinda Çad sinirindaki Darfur ve güneydeki Kurdufan bölgelerinde orduya nispeten daha etkili konumda yer aldigi kaydediliyor.

Ordu, çikarlari örtüstügünde ortak hareket ettigi ve destekledigi HDK'yi, bagimsiz hareket etmesi nedeniyle kendisi ve ülke için her zaman tehdit ve istikrarsizlik kaynagi olarak gördü.

- Kendisini bugünlere getiren Besir'i yolda birakti

Dagalu, eski Sudan Cumhurbaskani Ömer el-Besir'in 2018'de baslayan rejim karsiti ve demokrasi yanlisi gösterilerde destegini istemesi üzerine güçlerini baskent Hartum'a sevk etti.

Ancak Dagalu, günün sonunda halktan yana tavir alarak elinden tutup bugünlere gelmesini saglayan Besir'in devrilmesinde önemli rol oynadi.

Dagalu, Nisan 2019'da ülkeyi yönetmek için kurulan Geçici Askeri Konsey ve Agustos 2019'da asker-sivil ortakliginda devlet baskanligi yetkilerini ele alan Egemenlik Konseyinde ikinci adam pozisyonunu korudu.

Sudan ordusu, kendisine paralel bir gücün varligini kabul etmemesi sonrasi geçen sene HDK'yi, orduya entegre etmeye karar verdi.

- Ordu, çerçeve anlasmayi HDK’nin entegre edilmesi sartiyla onayladi

Geçici Egemenlik Konseyi Baskani Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, ordunun, 5 Aralik 2022'de sivil güçler ve silahli hareketlerle imzalanan çerçeve anlasmayi "milis güç olan HDK’nin orduya entegre edilmesi" sartiyla destekledigini belirtti.

Burhan liderligindeki ordu, HDK'nin entegrasyonunun 2 yilda yapilmasini öngörüyorken Dagalu ve HDK ise entegrasyonun 10 yilda yapilmasini istedi.

Iki tarafin uzlasmaya varamamasi üzere HDK, 13 Nisan'da Hartum'dan yaklasik 350 kilometre uzakliktaki Meravi sehrindeki havalimani ve askeri üssün yakinina çok büyük bir birlik sevk etti.

Hizli Destek Kuvvetleri'nin dogrudan baskente gitmek yerine Hartum'dan yaklasik 350 kilometre uzaktaki askeri üsse dogru ilerlemesi sasirticiydi ancak hava desteginden ve gücünden tamamen yoksun Himidti'nin güçlerinin, savas uçaklarinin rolünü etkisiz hale getirmek için "MiG" tipi savas jetlerinin bulundugu üssü kusattigi anlasiliyor.

HDK güçleri, 2019'da ordunun baskentteki genel karargahi önünde demokrasi yanlisi protestocularin dagitilmasi olaylarinda 100'den fazla kisiyi öldürmekle suçlaniyor.

Devrik Cumhurbaskani Besir ve döneminin diger üst düzey Sudanli yetkilileri, Uluslararasi Ceza Mahkemesi tarafindan "soykirim" ve "insanliga karsi suçlarla" itham edilirken insan haklari örgütleri tarafindan son on yilda komuta ettigi güçler tarafindan islenen ihlallerle ilgili suçlamalara ragmen Dagalu hakkinda herhangi bir suçlama yapilmadi.