3 SORUDA - Japonya Basbakani Kisida'nin Afrika turu ve bölgede Japon-Çin rekabetiDr. Huriye Yildirim Çinar - Bilindigi üzere Japon dis politikasinda Çin önemli bir rakip olarak görülüyor. 2000'lerden beri Çin'in Afrika'daki hizli ilerlemesinin önlenmesi Japonya'nin öncelikli amaçlarindan- Soguk Savas sonrasinda eklemlendigi Bati blogunun temel ilkeleri olan demokrasi ve hukukun üstünlügü Japonya'nin Afrika'daki kimi liderle arasinda mesafe yaratiyor

Dr. Huriye Yildirim Çinar, Japonya Basbakani Kisida Fumio'nun Afrika turunu AA Analiz için 3 soruda kaleme aldi.

• Kisida'nin 4 ülkeyi kapsayan Afrika turunun amaci nedir?

16-18 Nisan tarihlerinde Japonya'nin Karuizawa kentinde G7 ülkelerinin disisleri bakanlari arasinda bir toplanti gerçeklesti. Japonya'nin ev sahipliginde gerçeklesen toplanti sonrasinda bakanlar, Taliban yönetiminin kadinlarin çalismasina engeli, Ukrayna-Rusya Savasi ve Çin'in Güney Çin Denizi'ndeki agresif politikalarina karsi görüslerini bildirip, Çin'e karsi olusturulan ortak bir cephe fikrinin sinyallerini verdi. Atilan bu adimlara karsi derhal açiklama yapan Çin, bu söylemlerin kendi içislerine müdahale oldugunu bildirdi. Bu noktada G7 ülkelerinin açikça yeni bir uluslararasi düzen kurma gayesinden bahsedebiliriz. G7 ülkeleri Rusya ve Çin'i sinirlamak için Küresel Güney'in destegini kazanmaya çok önem veriyor. Japonya Basbakani Kisida Fumio da Küresel Güney'in destegi fikri çerçevesinde dis politika stratejileri olusturmaya çalisiyor. Yakin zamanda gerçeklesen Japonya Disisleri Bakani Hayasi Yosimasa'nin Meksika, Ekvador, Arjantin ve Brezilya gibi ülkelere seyahati de bu kapsamda degerlendiriliyor. Kisida'nin G7 toplantisinin ardindan Afrika'ya planladigi seyahatlerin de ayni amaca hizmet ettigi söylenebilir.

Kisida'nin Afrika seyahati kapsamindaki 4 ülkenin Çin ile iyi iliskileri mevcut. Çin Kenya'nin en büyük ticaret partnerlerinden birisi ve sadece 2022 yilinda 2 ülke arasinda 6 ticari anlasma imzalandi. Misir ve Çin arasindaki iliskiler de son yillarda büyük bir ivme kazanmis durumda. Çin, Misir'da ticaret ve altyapi projeleri için önemli bir yatirimci haline geldi. Diger yandan Misir'in uzay programlarinin da Pekin tarafindan desteklendigi biliniyor. Son yillarda zengin enerji kaynaklariyla uluslararasi siyasette dikkat çekmeye baslayan Mozambik'te de Çin önemli bir varliga sahip. Bilhassa enerji alaninda Çin, Mozambik'te çok sayida projeyi hayata geçirdi. Son olarak Çin, Gana'nin da en büyük ticari partnerlerinden ve Gana Maliye Bakani ikili iliskileri daha da gelistirme amaciyla geçtigimiz ay Çin'e gitmisti. Japonya'nin Afrika açilimi Çin'in bu faaliyetleri baglaminda karsi bir denge kurmak çabasi olarak da degerlendirilebilir.???????

• Japonya'nin Afrika politikasinin ana unsurlari neler?

Japonya, stratejik müttefiki olan Amerika Birlesik Devletleri'nin (ABD) zaman zaman gündeme getirdigi askeri harcamalarini artirma talebine ragmen tüm motivasyonunu ekonomi ve kalkinma konularina odaklayarak kisa zamanda önemli bir ekonomik ve teknolojik güç haline geldi. Bu baglamda Japonya, Afrika ile iliskilerini de ekonomi perspektifine göre sekillendirme yoluna gitti. Japonya hizla gelisen sanayisi için ham madde ve pazar ihtiyaci açisindan büyük önem arz eden kimi Afrika ülkelerine basta kalkinma ve insani yardim konularinda olmak üzere büyük kaynak aktarimi gerçeklestirdi. Ancak günümüzde Japonya'nin Afrika politikasinin temelindeki ilkelerde bazi degisiklikler gözlemleyebiliyoruz. Artik Japonya'nin Afrika ile iliskileri ekonomik perspektifin yaninda siyasi meseleleri de kapsiyor.

Bilindigi üzere Japon dis politikasinda Çin önemli bir rakip olarak görülüyor. 2000'lerden beri Çin'in Afrika'daki hizli ilerlemesinin önlenmesi Japonya'nin öncelikli amaçlarindan. G7 toplantisi sonrasinda ortaya çikan Çin ve Rusya'nin sinirlandirilmasi niyetinin de bu dogrultuda Japon dis politikasiyla örtüstügünü söyleyebiliriz. Bu kapsamda 27-28 Agustos 2022'de Tunus'ta düzenlenen 8. Tokyo Uluslararasi Afrika Kalkinma Toplantisi (TICAD) zirvesi büyük önem tasiyor. Zirve'de Kisida, Rusya ve Çin'e karsi muhalif söylemlerde bulunarak ve Afrika'ya 30 milyar dolarlik kaynak aktarimi sözü verdi.

Japonya'nin Afrika ile iliskilerinin omurgasindaki ekonomik konulara eklenen siyasi meselelerin bir digeri de Japonya'nin Birlesmis Milletler Güvenlik Konseyi'nde (BMGK) daimi koltuk elde etme amacidir. Çin, Japonya'nin bu amacinin önündeki en büyük engeldir. Bu engele karsi Japonya BM'deki en büyük oylama blogu olan Afrika devletlerinin destegini elde etmeyi hedefliyor. Bu destek ile ayrica Senkaku Adalari gibi Çin ile Japonya arasindaki siyasi anlasmazliklarda Japon tezinin güç kazanmasi da bekleniyor.

• Japonya, Afrika'da Çin ve Rusya'ya karsi basarili olabilir mi?

Bu oldukça düsük bir ihtimal. Çünkü geçtigimiz agustos ayinda 8. TICAD'da Afrika'ya aktarilacagi sözü verilen 30 milyar dolarlik kaynak, 1 yil önce Çin'in Afrika'ya vadettigi 40 milyar dolardan az. Diger yandan geçtigimiz yil Japonya'nin Afrika ülkeleriyle ticaret hacmi 24 milyar dolarken Çin'in kita ülkeleriyle ticaret hacmi 254 milyar dolara ulasti. Bu göstergeler isiginda Japonya'nin Kovid-19 salgini sonrasindaki ekonomik durgunluk sürecinde Afrika'da Çin'le ekonomik alanda rekabet gücü oldukça düsük. Ayrica Çin'in Afrika'daki büyük ekonomik gücü dolayli olarak siyasi meselelerde de etki sahibi olmasina olanak taniyor. Keza kimi ülkelerdeki liman isletmeleri ve alt yapi projelerinin Çin'e verilmesi de bu durumun bir göstergesi.

Diger yandan Çin Afrika'da iliskiler gelistirirken ülkedeki siyasi rejimlerin demokratik yönelimiyle; hukuk ve insan haklarina saygili olup olmadigiyla ilgilenmez. Pekin Konsensüsü olarak adlandirilan bu durum, Batili ülkelerce kendilerine ne yapacagi dikte edilen Afrikali liderler tarafindan memnuniyetle karsilanarak Çin ile birçok alanda isbirligine yönelmelerine yol açmistir. Ancak Japonya için ayni durum söylenemez. Soguk Savas sonrasinda eklemlendigi Bati blogunun temel ilkeleri olan demokrasi ve hukukun üstünlügü Japonya'nin Afrika'daki kimi liderler arasinda mesafe yaratiyor.

Son olarak Afrikali devletlerin birçogu uzun yillardir iç savas, terörizm, siyasi ve ekonomik krizlerle mücadelelerinde Batili aktörlerle isbirliginin basarili olmadigi hatta durumu daha da kötülestirdigi gerekçesiyle Rusya'yla isbirliginin daha hizli ve etkili sonuçlar getirecegine inaniyor. 2015 yilindan bu yana, Rusya ve Afrika ülkeleri arasinda 20'den fazla askeri anlasma imzalandi. Bu sartlar altinda Tokyo'nun Rusya ile Afrika'da tek basina rekabet edemeyecegi de oldukça açiktir. Ancak kitada Çin ve Rusya'nin sinirlandirilmasi için Japonya Batili aktörlerle isbirligine ivme kazandirabilecek.

[Dr. Huriye Yildirim Çinar, TASAM Afrika Enstitüsü Es-Direktörü]

*Makalelerdeki fikirler yazarina aittir ve Anadolu Ajansinin editöryal politikasini yansitmayabilir.