GÖRÜS - Ukrayna-Rusya Savasi neden uzuyor ve nasil biter?Prof. Dr. Mehmet Özkan- Rusya'nin bu asamada asil amaci savasi bitirmek degil, savasin bir sekilde bitmesi durumunda olusacak uluslararasi algiyi yönetmek

Prof. Dr. Mehmet Özkan, 1 yili geride birakan Ukrayna-Rusya Savasi'nin arkasindaki itici güçleri, savasin uzun vadede hangi kosullarda ve kimin lehine sonlanabilecegini AA Analiz için kaleme aldi.

***

Rusya'nin 24 Subat 2022'de Ukrayna'ya karsi baslattigi savas, uluslararasi iliskiler açisindan 11 Eylül saldirilarindan sonraki en net sistemsel kirilma ani olarak okunmalidir. Bu savas, ekonomiden siyasete, güvenlik algisindan enerjiye kadar her konuyu etkilemesi sebebiyle çok kapsamli; Çin, Avrupa, Amerika Birlesik Devletleri (ABD) ve Türkiye Cumhuriyeti dahil birçok ülkenin küresel pozisyonlarini yeniden degerlendirip kendilerini yeni duruma uyarlamaya çalismalari açisindan ise en kapsamli sistemsel etkiye sahip kriz anlarindandir. Önümüzde duran temel sorunsal, bu kirilmanin sistemsel dönüsümü ne kadar hizlandiracagi ve mevcut bilinmezlik ve donukluk (stall) halinin ne kadar sürecegidir. Peki bu savas ne zaman ve nasil biter?

Öncelikle net bir sekilde Rusya, Ukrayna'ya karsi açtigi savasla uzun yillardir biriktirdigi güç dikkate alinirsa, stratejik olarak intihar etmistir. Bu savas hem Sovyetler Birligi döneminden gelen Rus etki alanindaki ülkelerde korkuya hem de Slav cografyasinin ana damarlarindan birini teskil eden Kiev merkezli havzanin yine ayni kültürün bir aktörü olan Rusya tarafindan yikimina yol açmistir. Rusya, Ukrayna'da kendi kültürel cografyasindaki mimari, tarihi ve kültürel yapiya zarar verip vermemekle yogun askeri müdahaleyle savasi hizlica kazanmak arasina sikismis durumda. Bu dilemma Ukrayna-Rusya Savasi'nin uzamasinin ana etkenlerinden biri olarak görülmelidir.

- Savasin nedenleri

Rusya'nin Ukrayna'ya karsi savas açmasinin en temel nedeni, iç politikasi açisindan tehlikeli gördügü kendi kültürel cografyasinda yeseren bir modeli yikmaktir. Bu model, kültürel olarak Slav ve Ortodoks kalmakla beraber siyasi ve ekonomik olarak Batili olmanin mümkün oldugu yeni bir sosyo-ekonomik toplum yapisidir. Ukrayna'da gelismekte olan bu model daha önce Rusya tarafindan 2014 yilinda engellenmeye çalisilmisti, fakat Kiev'deki gösteriler sonrasinda Moskova geri adim atmisti. O dönemde, Rusya, Kirim'i haksiz bir sekilde ilhak ederek kendince kazanmis gibi görünse de Ukrayna'da her geçen gün derinlesen bu siyasal-sosyal modeli sonlandiramadi. Rusya'nin en temel korkusu, Devlet Baskani Vladimir Putin'in 20 yildan fazladir olusturdugu siyasi-ekonomik düzenin Ukrayna'da gelisen bu modelden etkilenerek yikilmasi tehlikesidir. Dolayisiyla bir yildan fazla süredir devam eden savas, ancak bu muhtemel tehlike algisiyla anlasilabilir. Zaten tarih boyunca Rusya'nin en büyük korkusu disaridan gelen tehditler degil, içerideki rejim degisiklikleri olmustur. 1917 Bolsevik Devrimi ve 1989'da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi'nin (SSCB) yikilmasi gibi ülke içindeki rejim dönüsümleri Rusya'yi en çok yoran ve zorlayan gelismelerdir. Bunun farkinda olan Putin'in temel amaci Ukrayna'da gelisen bu yeni sosyo-ekonomik modeli yok etmektir. Bu sebeple Putin'in savasa basladigi ilk hafta Ukrayna'da askeri darbe çagrisinda bulunmasini da; Kiev'de hizli bir iktidar degisikligiyle sonuçlanacak her türlü çabaya destek verme istegini de bu sekilde okumak gerekir. Gelinen asamada ortaya çikan temel nokta, siyasal ve ekonomik olarak Batililasma istegi Ukrayna toplumunun genis kitleleri tarafindan kabul gördügü için savasin Rusya'nin istedigi bir sonuçla bitmeyecegidir.

- Savas hangi durumlarda bitebilir?

Bugün için Rusya'nin ana savas gerekçeleri halen ortadan kalkmadigi için Putin açisindan savasin bu haliyle bitmesi bir kayip olarak görülmektedir. Ayrica Batili ülkelerin Ukrayna'ya verdikleri askeri, siyasi ve ekonomik destek, Putin'in bu savastan edinmek istedigi kazanimlari güçlestirmekte ve savas sürdükçe de Rusya'ya daha fazla maliyet üretmektedir. Dolayisiyla gelinen noktada savasin bitmesi ancak iki halde mümkündür. Birincisi, Rusya'nin savas alanini farkli ülkelerle genisleterek Bati ülkeleri için savasi sürdürmenin maliyetini artirmasi, ikincisi ise Rusya'nin tek tarafli olarak savasi bitirmesidir.

Ilk seçenek su asamada birkaç açidan zor görünüyor. Rusya savasi genisletirse, bu durumun iç politik yansimalari ve ekonomik maliyeti beklediginden daha fazla olabilir. Bu durum, savasin mevcut belirsizlik halinin net bir sekilde Rusya'nin aleyhine dönmesine yol açabilir. Ayni zamanda eger Rusya'nin savas alanini genisletmesi basari getirmezse; Rus askeri gücünün yetersizligi uluslararasi alanda Rusya'nin daha fazla prestij ve sayginlik kaybetmesine yol açabilir. Dolayisiyla savas ancak Rusya'nin çekilme dahil tek tarafli alacagi kararla mümkün olup Moskova için bu konuda kendisinin kazançli çiktigini gösterecek ögeler mevcuttur. Putin, eger isterse Ukrayna'nin dogusunda ilhak ettigi topraklari kazanç sayarak önerilen arabuluculuk teklifleri üzerinden bu savasi bitirebilir. Fakat halihazirda Rusya tarafinda bu yönde bir isaret görülmüyor.

- Savas 2023'te bitmeyecek

Rusya asil amacina ulasmadigini düsündügü için savas bu yil içinde bitmeyecektir. Uluslararasi sistemde son yirmi yilda ortaya çikip da çözülen herhangi bir sorun bulunmuyor. Çünkü herhangi bir bölgede yasanan en küçük çatisma, aninda sistemsel bir kriz haline gelerek birçok aktörün dahliyle daha komplike bir hal aliyor. Suriye'den Libya'ya, Yemen'den Venezuela'ya kadar yasanan uluslararasi sorunlarin çözülememesinin temel sebebi budur.

Uluslararasi sistemin çözüldügü ve herkesin makro dengeleri dikkate alarak müdahil oldugu Ukrayna'daki savasin gelecegi de geçmis 20 yilda yasananlardan farkli olmayacak. Putin, maliyet hesabi yaparak tek tarafli savasi bitirse bile uluslararasi toplumun Rusya'ya yönelik siyasal ve ekonomik ambargosu muhtemelen kisa sürede bitmeyecek. Bunu bilen Putin, savasi tek tarafli bitirse dahi kaybeden konumunda olacak. Iste bunlari dikkate alan Rusya'nin bu asamada asil amaci savasi bitirmek degil, savasin bir sekilde bitmesi durumunda olusacak uluslararasi algiyi yönetmektir. Rusya Disisleri Bakani Sergey Lavrov'un son donemdeki Afrika ve Asya ülkeleri turu; özellikle de Hindistan ve Güney Afrika gibi kilit ülkelerden destek talebi, savasin bit(iril)mesi sonrasinda olusacak uluslararasi düzende Rusya'nin kendisini yeniden konumlandirmasina yönelik ön alici adimlardir. Özellikle de Rusya'ya karsi ekonomik ambargonun derinlesmesi ve önümüzdeki yillarda enerji anlaminda Batili ülkelerin farkli alternatiflerle ihtiyaçlarini karsilayabilmesi, Rusya'nin hiç istemeyecegi bir durumdur. Rusya simdiden küresel diplomaside yeni açilimlar yaparak bunlarin önlemini almaya çalisiyor.

Bütün bu gelismelerle beraber Almanya basta olmak üzere birçok Batili ülke, bu savas dolayisiyla Rusya'yi çökertmenin daha fazla sorun alani olusturacaginin farkinda. Avrupa ülkeleri açisindan savasin bitmesi halinde en ideal sonuç, Putinsiz bir Rusya ve Avrupa-Rusya arasinda yeni bir iliski gelistirilmesidir. ABD'nin amaci bu savas üzerinden Rusya'yi zayiflatmak ve Avrupa ülkeleri nezdinde ABD güvenlik semsiyesinin ne kadar önemli oldugunu göstererek güvenlik anlaminda farkli arayislara giren Avrupalilari transatlantik çizgisine yeniden çekmektir.

Sonuç olarak, bir yildan fazladir devam eden savas kisa sürede bitmeyecegi gibi bölgesel ve sistemsel etkileri uluslararasi iliskiler alaninda her geçen gün fazlasiyla hissedilmeye devam edecek. Savasin uzamasinin en büyük kazanani zaman kazanmasi açisindan Çin olarak görünürken; farkli derece ve boyutlarda hem Avrupa-ABD ekseni hem de Rusya bugün itibariyla kaybeden konumundadir.

[Prof. Dr. Mehmet Özkan, Milli Savunma Üniversitesi Ögretim Üyesi]

* Makalelerdeki fikirler, yazarina aittir ve Anadolu Ajansinin editöryal politikasini yansitmayabilir.