"Bilinmeyenleri" kesfetmek için uzay misyonlarina devam ediliyorTugba Altun- NASA, Parker Solar Probe ile Günes'e "dokunmayi" amaçliyor, dogrudan atmosferine dogru ilerleyen uzay aracinin Günes'in yüzeyinden 4 milyon mil uzaklikta olmasi planlaniyor- Tianwen-1 göreviyle arastirma aracini Mars'in yüzeyine indirmeyi basaran Çin, bu gezegene inis yapan ikinci ülke oldu

ANKARA (AA) - TUGBA ALTUN - 1950'li yillardan itibaren uzayda çalisma yürütmeye baslayan ülkeler, yeni kesifler yapmak, gezegenler, galaksiler ve derin uzay hakkinda daha fazla bilgiye sahip olmak için misyonlarini sürdürüyor.

AA muhabiri, uzayda çalisma yürüten ülkeler ve misyonlarina dair bilgileri ve son gelismeleri derledi.

Dünyada ABD Ulusal Havacilik ve Uzay Ajansi (NASA), Rusya Federal Uzay Ajansi (Roscosmos), Çin Ulusal Uzay Idaresi (CNSA) ve 22 Avrupa ülkesinin katki sagladigi Avrupa Uzay Ajansi (ESA) disinda 70'ten fazla uzay ajansi bulunuyor.

Genellikle teknolojik olarak gelismis ya da yüksek askeri harcamasi olan ülkelerde bulunan uzay ajanslarinin yani sira özel uzay ajanslarinin da sayisi gün geçtikçe artiyor. Bunlarin basinda ise uzay turizmine dayali SpaceX ve Blue Origin geliyor.

World Population Review'e göre 2022'nin ortasina gelindiginde dünyadaki uzay ajanslarindan yalnizca 16'si uzaya firlatma yapabilecek kapasiteye sahipti. Ayrica yalnizca 7'sinin Ay'a, Mars'a ya da derin uzaya arastirma araci gönderebilecek kapasitesi bulunurken sadece 3'ü simdiye kadar insanli uzay uçusu yapabildi.

ABD, Rusya ve Çin disinda ESA (çogu Avrupa ülkesi), Italya Uzay Ajansi (ASI), Hindistan Uzay Arastirmalari Merkezi (ISRO) ile Japonya Havacilik ve Uzay Arastirma Ajansi (JAXA), uzaya uydu firlatmis ve arastirma araci göndermis durumda.

Fransa Ulusal Uzay Arastirmalari Merkezi (CNES), Avustralya Uzay Ajansi (ASA), Brezilya Uzay Ajansi (AEB), Iran Uzay Ajansi (ISA), Israil Uzay Ajansi (ISA), Kenya Uzay Ajansi (KSA), Güney Kore Uzay Arastirmalari Enstitüsü (KARI), Kuzey Kore'nin Ulusal Uzay Gelistirme Idaresi (NADA) ve Ukrayna Devlet Uzay Ajansi (SSAU), uzaya uydu firlatan ülkeler arasinda yer aliyor.

- ABD

Dünya yörüngesindeki aktif uzay araçlarinin yaklasik üçte biri, en üretken ve aktif uzay ajansina sahip ABD'ye ait. Apollo Ay'a inis görevleri, Skylab Uzay Istasyonu, Uzay Mekigi, Uluslararasi Uzay Istasyonu (ISS) ve Mars Kesif Programi, ABD'nin uzay programinin temellerini olusturuyor.

Ilk uyduyu Subat 1958'de uzaya firlatan ABD, iletisim, elektronik istihbarat, füze tespiti, meteoroloji, teknoloji, navigasyon ve gözetleme uydularindan olusan büyük bir filoya sahip.

NASA, tüm uzay kesif girisimlerinin ve programlarinin sorumlusu. ABD, NASA sayesinde uzaya ikinci insan gönderen, Ay'a ilk ayak basan ve Uluslararasi Uzay Istasyonu'na (ISS) en çok katki yapan ülke konumunda.

NASA'nin en ünlü misyonu 20,4 milyar dolar (halihazirda 236 milyar dolar oldugu tahmin ediliyor) degerindeki Apollo programiydi. Apollo'nun alti göreviyle astronotlar, Ay'da yürümeyi basardi.

NASA'nin güncel olarak yürüttügü misyonlarin arasinda Artemis I yer aliyor. Bu programla Ay ve Mars'ta insan kesiflerinin saglanabilmesine odaklaniliyor.

Hubble Uzay Teleskobu, 1990'da firlatilmasindan bu yana uzaya dair insanliga görüntü ve bilgi akisi sagliyor. 25 Aralik 2021'de uzaya firlatilan James Webb Uzay Teleskobu ile de erken dönemde olusmus ilk galaksiler bulunmaya çalisiliyor. James Webb, su ana kadar pek çok görüntü sagladi.

NASA'nin Juno Projesi ise Jüpiter'e odaklaniyor. Günes sisteminden ve Juno uçus ekibinden edinilen bilgilerle Jüpiter'in nasil olustugu ve degistigine dair bilgi sahibi olunmaya çalisiliyor.

NASA, Mars Kesif Programi kapsaminda bu gezegene ilk önce 2012'de "Curiosity" aracini yolladi. Mars'in jeolojisini ve iklimini incelemek üzere gezegende dolasan ve görüntü çeken "Curiosity"nin ardindan 2020'de gönderilen "Mars Perseverance" ile de gezegenin toprak, kaya veya tas yapilarindan örnek alinmasi ve daha fazla bilgi edinilmesi planlaniyor.

NASA, Parker Solar Probe ile de Günes'e "dokunmayi" amaçliyor. Küçük araba boyutundaki uzay araci, dogrudan Günes'in atmosferine dogru ilerliyor, sonunda ise Günes'in yüzeyinden 4 milyon mil uzaklikta olmasi planlaniyor. 18 gün önce alinan verilere göre Parker Solar Probe, Günes'e en yakin 15. pozisyona 17 Mart'ta geldi. Buna göre Parker, Günes'in yüzeyine 5,3 milyon mil uzakliktaydi.

ISS'nin operasyonlari ve gereklilikleri için pek çok uzay ajansi uluslararasi ortak konumunda. ABD, Rusya, Avrupa, Japonya ve Kanada, ISS'ye en büyük katki saglayan uzay ajanslarinin arasinda bulunuyor.

ISS, uluslararasi uçus mürettebatini, çoklu firlatma araçlarini, küresel olarak dagitilmis firlatmalari, operasyonlari, egitimleri, mühendisligi, gelisim tesislerini, iletisim aglarini ve uluslararasi bilimsel arastirma toplulugunu da bir araya getiriyor.

NASA'nin tasima hizmeti saglamayi amaçlayan ticari mürettebat programi ise güvenli, güvenilir ve uygun fiyatli sekilde insanlarin, ABD ile ISS arasinda seyahat etmesinin saglanmasini amaçliyor. NASA, bu proje için Boeing ve SpaceX ile de görüsmeler yapiyor.

- Rusya

Rusya'nin uzay programlarinin kökeni 1957'de ilk yapay uydu Sputnik-1'in Sovyetler Birligi tarafindan firlatilmasina dayaniyor. Rusya, iletisim, meteoroloji ve kesif uydularindan olusan üçüncü en büyük uzay araci filosuna sahip.

Rusya'nin uzay projeleri Soyuz insanli uzay araçlari, Salyut 1 uzay istasyonu ve Lunokhod 1 uzay gemisini içeriyor. Rusya Federal Uzay Ajansi (Roscosmos), sivil uzay faaliyetlerini yönetirken Rus Uzay Kuvvetleri (VKS), savunma uydularinin firlatilmasina ve askeri uçusun kontrolüne odaklaniyor.

1955'ten Sovyetler Birligi'nin dagildigi 1991'e kadar uzay faaliyetlerini yürüten SSSR'nin halefi olan Roscosmos, 25 Subat 1992'de kuruldu ve ISS'nin önemli ortaklarindan biri haline geldi ancak ISS programindan ayrilacagini duyuran Roscosmos, kendi uzay istasyonunu gelecek yillarda kuracagini açikladi. Rusya da ABD gibi uzay odakli askeri bir birim kurdu. Simdiye kadar Rus Uzay Kuvvetleri'nin ana odagi, ülkeyi füze saldirilarindan korumak.

- Çin

Çin, yörüngedeki ikinci en büyük uzay araci filosuna sahip ve su anda navigasyon, uzaktan algilama, iletisim, gözetleme uydu takimi ve uzay araçlarini kontrol ediyor. Çin, uydulari tamir edebilecek ve insanli uzay uçusu yapabilecek üç ülkeden biri.

Çin'in uzay programi iki kurum tarafindan yönetiliyor: Çin Ulusal Uzay Idaresi (CNSA) ve Çin Insanli Uzay Programi Ajansi (CMSA). Çin, ABD ve Rusya'dan bagimsiz olarak uzaya insan gönderen üçüncü ülke konumunda.

Çin'in en büyük uzay misyonlari ise Tiangong-1 Uzay Istasyonu, Shenzhou insanli uzay uçus programi ve Çin Ay Kesif Programi (CLEP) olarak ön plana çikiyor. CNSA, ulusal uzay programinin planlama ve gelisiminden sorumlu. Çin Havacilik Bilimi ve Teknolojisi Kurumu, firlatma araçlarinin, uydularinin ve iletisim hizmetlerinin tasarimi ve gelisiminden sorumlu ana kurum olarak görev yapiyor.

Çin, 1970'te ilk iletisim uydusunu firlatmayi basardi ve su anda dünyadaki üçüncü en büyük uzay gücüne sahip.

Çin'in Chang'e 4 arastirma araci, 2019'da Ay'in karanlik yüzüne inis yapan ilk araç oldu. Mayis 2021'de ise CNSA'nin Tianwen-1 göreviyle bir arastirma araci Mars yüzeyine inis yapti. Böylece Çin, Mars'a inis yapan ikinci ülke oldu. Ayrica, ABD ve Rusya gibi Çin de askeri uzay gücüne sahip.

- Avrupa Uzay Ajansi

ESA'nin merkezi, Fransa'nin baskenti Paris'te bulunuyor. Birçok üyesi ve ortagi olan ESA'nin ABD ve Rusya dahil pek çok bölgede ofisi var.

2021'de isletme bütçesi 6,49 milyar avro (6,62 milyar ABD dolari) olan ESA'ya en büyük katkida bulunan ülkelerin arasinda basta Ingiltere ve Fransa geliyor.

Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, Irlanda, Italya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Ispanya, Isveç, Isviçre ve Ingiltere, ESA'nin üye devletlerini olusturuyor.

Bulgaristan, Kanada, Hirvatistan, Güney Kibris Rum Yönetimi, Malta ve Slovakya isbirlikçi olarak ESA'nin parçasiyken Letonya, Litvanya ve Slovenya bagli ortak olarak ESA'da yer aliyor.

- Türkiye Uzay Ajansi, 2018'de kuruldu

Türkiye de 2018’de Türkiye Uzay Ajansi’ni kurarak uzay ve havacilik bilimi ve teknolojilerine yönelik amaçlar dogrultusunda çalismaya basladi.

Türkiye'nin uydu alanindaki çalismalarina bakildiginda, TÜRKSAT-6A Milli Haberlesme Uydu Projesi'nin gereksinimler dogrultusunda ve proje takvimine göre süren faaliyetleri, proje paydaslari ve ilgili kurumlarca yakindan takip ediliyor. TÜRKSAT-6A'nin SpaceX Falcon 9 roketiyle bu yil firlatilmasi hedefleniyor.

Türkiye, 10 Agustos 1994'te Türksat 1B uydusu ile uzaydaki yerini aldi. Türksat 5A ve Türksat 5B uydulari ise 2017'de imzalanan sözlesme sonrasi bu sirketin Fransa'nin Toulouse sehrindeki tesislerinde üretilmeye baslandi.

Türksat 5A, 8 Ocak 2021'de uzaya basarili sekilde firlatildi. TÜRKSAT 5B uydusu da 19 Aralik 2021'de SpaceX'e ait Falcon-9 roketiyle uzaya gönderilerek 15 Haziran 2022'de devreye alindi.

Türkiye'de tasarlanip üretilen ilk yer gözlem uydusu RASAT, 17 Agustos 2011'de Rusya'dan firlatildi. Türk Silahli Kuvvetlerinin hedef istihbaratina yönelik uydu görüntüsü ihtiyacini karsilamak amaciyla üretilen Göktürk-1 uydusu da 2016'da uzaya gönderildi.

Türkiye'nin ilk yüksek çözünürlüklü yer gözlem uydusu Göktürk-2, 2012'de Çin'den firlatildi.