Kömür santrallerinin kapatilma hizi, iklim hedeflerine uyum için olmasi gerekenin 5'te biriNuran Erkul Kaya- Iklim hedeflerine uymak için dünyada yilda ortalama 117 gigavatlik kömür santralinin kapatilmasi gerekirken, geçen yil devre disi birakilan kömür kapasitesi 26 gigavat oldu- Paris Anlasmasi'ndan beri yeni kömür projeleri üçte iki oraninda azalmis olsa da 33 ülkede yaklasik 350 gigavatlik yeni kömür projesi mevcut ve 192 gigavatlik ek kapasite insa asamasinda bulunuyor

LONDRA (AA) - Küresel iklim hedeflerine ulasmak için kömürlü termik santrallerin devre disi birakilma hizinin mevcut durumun 5 kati olmasi gerektigi belirtildi.

Uluslararasi düsünce kurulusu Global Energy Monitor tarafindan bu yil 9'uncusu yayimlanan "Yükselis ve Çöküs 2023: Kömürlü Termik Santrallerin Küresel Takibi" raporunun hazirlanmasinda Avrupa Iklim Eylem Agi (CAN Europe), Fosil Yakitlarin Ötesi (Beyond Fossil Fuels), CREA, E3G, Reclaim Finance, Sierra Club, SFOC, Kiko Network, ACJCE, Chile Sustentable ve Banglades Gruplari yer aldi.

Rapora göre, geçen yil enerji kriziyle "kömürün geri dönüs yaptigina" yönelik spekülasyonlar gerçeklesmedigi gibi kömürün "sonu görünüyor" bulgulari güç kazandi.

Hali hazirda, operasyon halindeki küresel kömür santrali kapasitesinin yaklasik yüzde 30'u (580 gigavat) için kapatilma tarihi bulunuyor. Geriye kalan kapasitenin 1400 gigavatlik kismi ise karbon nötr hedefleri kapsaminda bulunuyor.

Küresel kömür santrali kapasitesinin sadece yüzde 5'lik kismi için herhangi bir taahhüt bulunmuyor.

Ancak kömürlü santrallerin kapatilma hizi Paris Anlasmasi'ndaki iklim hedeflerinin basariya ulasmasi açisindan yetersiz kaliyor. Paris Anlasmasi hedeflerine uymak için yilda ortalama 117 gigavatlik kömür santralinin kapatilmasi gerekiyor. Bu rakam geçen yil kapanan 26 gigavat kapasitenin yaklasik 5 katina denk gelirken, ayni zamanda yeni kömürlü termik santrallerinin yapiminin da durdurulmasina ihtiyaç duyuluyor.

- Çin, yeni kömür santrali projelerinde basi çekiyor

Birlesmis Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, bir "Hizlandirma Gündemi" belirleyerek, yeni kömür projeleri insa edilmemesi ve mevcut kömür santrallerinin gelismis ülkelerde 2030, dünyanin geri kalaninda ise 2040 itibariyla kapatilmasi çagrilarini yineledi.

Rapora göre, OECD ülkelerinde isletmedeki kömür kapasitesinin sadece yüzde 70'i (330 gigavat) bu senaryoyla uyumlu bir yoldayken, OECD disi ülkelerin kömür kapasitesinin yalnizca yüzde 6'sinin (93 gigavat) kapatilma tarihi 2040 öncesinde bulunuyor.

Paris Anlasmasi'ndan beri yeni kömür projeleri üçte iki oraninda azalmis olsa da 33 ülkede yaklasik 350 gigavatlik yeni kömür projesi mevcut ve 192 gigavatlik ek kapasite insa asamasinda.

Çin, yapim öncesi ve insaat asamasindaki kömür kapasitesi açisindan, diger tüm ülkelerin toplamini geride birakiyor. Çin'de gelistirme asamasindaki kömür kapasitesi geçen yil 2021'e göre yüzde 32 artisla 366 gigavata yükselirken, dünyanin geri kalininda yüzde 22 azalisla 172 gigavata geriledi.

Çin, dünyada gelistirme asamasindaki kömür kapasitesinin yüzde 68'ini olusturuyor.

- Enerji krizi, kömür santrallerinin devre disi kalma hizini yavaslatti

Avrupa Birligi'nde yasanan gaz krizi ve Rusya'nin Ukrayna'da baslattigi savas, kömür santrallerinin devre disi kalmasinda yavaslamaya yol açti ve geçen yil AB'de sadece 2,2 gigavatlik kömürlü termik santral kapasitesi devreden çikti. Bu rakam bir önceki yil 14,6 gigavatla rekor kirmisti.

Diger yandan, geçen yil AB'nin elektrik üretiminde kömürün payi yüzde 1'lik artis gösterdi.

ABD, 2022'de 13,5 gigavatlik kömür kapasitesini devre disi birakarak bu alanda basi çekti.

Rusya-Ukrayna savasinin enerji krizini tirmandirdigi 2022'de, dünyada isletmedeki kömür santrali filosu yüzde 1'den az (19,5 gigavat) büyüdü. Yeni isletmeye alinan 45,5 gigavatlik santralin yüzde 59'u Çin'de kayitlara geçti.

Raporun bas yazari Flora Champenois, yeni kömür projeleri devreye alindikça gelecekte azaltilmasi gereken emisyonlarin daha fazla olacagini belirterek, "Bu asamada, mevcut ve yeni kömür projelerini devreden çikarma iklim kaosunu önlemek için yeterince hizli gerçeklesmiyor." ifadesini kullandi.

- "Türkiye, deprem sonrasi yeniden insayi temiz teknolojilerle yapmali"

Türkiye de geçen yil dünyada yeni kömür santralinin devreye alindigi ülkelerden biri oldu ve Adana'daki 1,3 gigavatlik Emba Hunutlu santrali açildi.

Rapora göre, Türkiye, planlanan kömürlü termik santral kapasitesi bakimindan Çin ve Hindistan'in ardindan dünyada üçüncü sirada yer aliyor. Proje stokundaki 11 gigavat kömür santrali kapasitesine ragmen bu projelerin finansman zorlugu gibi aksakliklara bagli olarak hayata geçmesi beklenmiyor.

CAN Europe Türkiye Iklim ve Enerji Politikalari Koordinatörü Özlem Katisöz, rapora iliskin degerlendirmesinde, mevcut proje stokunun büyüklügüne ragmen Türkiye'de bundan sonra yeni bir kömürlü termik santral açilmasinin olasi gözükmedigini belirterek, "Ne bunun için gerekli dis finansman var ne de yöre insanlari yasadiklari yerde termik santral istiyor. Özellikle depremin ardindan, Türkiye'nin önündeki yeniden insa sürecinde, enerji verimliligi ve depolamaya odaklanarak rüzgar ve günes enerjisine dayali, herkes için güvenilir, sürdürülebilir ve uygun fiyatli bir enerji sistemini insa etmek yetkililerin öncelikli görevi olmali." ifadelerini kullandi.

Fosil Yakitlarin Ötesi Kampanyacisi Duygu Kutluay ise Avrupa'da savas sonrasi kömürle birlikte gazi da devreden çikararak tamamen temiz elektrik üretimine geçmeye yönelik hedef koyan ülke sayisinin arttigini dile getirerek, "Türkiye de bu tarihi yol ayriminda tercihini yenilenebilir, enerji tasarrufu ve akilli tüketimden yana kullanarak fosil yakitlardan kurtulmanin planlarini yapmali. Yoksa kömür ve gaz gibi fosil yakitlarda israr önümüzdeki dönemlerde de tekrarlamasi beklenen fosil yakit krizlerine karsi enerjide disa bagimli olan Türkiye’yi çok daha kirilgan hale getirecek." degerlendirmesinde bulundu.