Ispanya'da diktatör Franco döneminde öldürülen kisilerden 128'inin kalintilari toplu mezardan çikariliyorSenhan Bolelli

MADRID (AA) - Ispanya'da diktatör Francisco Franco döneminde (1936-1975) öldürülüp Cuelgamuros Vadisi'ndeki toplu mezarlara gömülen yaklasik 33 bin kisiden 128'inin kalintilari çikarilarak kimlik tespitine baslandi.

Diktatör Franco'nun talimatiyla 1940-1958 döneminde Madrid'in yaklasik 50 kilometre kuzeyinde insa edilen ve ilk adi "Valle de los Caidos (Sehitler Vadisi)" olan, bir yil önce "Cuelgamuros Vadisi" ismini alan bölgede iç savas ve diktatörlük döneminde iki taraftan da (Cumhuriyetçiler ve fasistler) hayatini kaybeden Ispanyollarin toplu mezarlari bulunuyor.

Bu zamana kadar sadece sol görüslü hükümetlerin gündeminde olan diktatör Franco dönemi ve Valle de los Caidos ile ilgili yasalar, ilk 27 Aralik 2007'de "Tarihi Bellek", 21 Ekim 2022'de de kapsami genisletilerek "Demokratik Bellek" adiyla çikarildi.

Franco döneminin izlerinin silinmesi ve magdurlarin taninmasi hedefiyle yürürlüge konulan yasalar geregi Valle de los Caidos'taki bazilikada bulunan diktatör Franco'nun kalintilari 24 Ekim 2019'da, fasist Falange Partisinin kurucusu Jose Antonio Primo de Rivera'nin kalintilari da 24 Nisan'da çikarilarak aile mezarliklarina gömüldü.

Ülkenin karanlik tarihinin izlerinin oldugu Cuelgamuros Vadisi'ndeki bazilikada sadece Franco ve Rivera'nin bireysel mezarlari bulunuyordu.

Toplu mezarlara gömülen ve sayilari 33 bini bulan iç savas ve diktatörlük döneminde ölenlerin kalintilari ilk defa bugün çikarilmaya baslandi.

Diktatörlük dönemi magduru ailelerin kurdugu Tarihsel Bellegi Kurtarma Derneginin (ARMH) yürürlükteki yasalarin uygulanmadigina iliskin sikayetinin ardindan harekete geçen hükümet, Cuelgamuros Vadisi'nde resmi olarak bu kalintilarin çikarilmasi için çalisma baslatti.

Ilk asamada yaklasik 20 yildir hukuk mücadelesi veren diktatörlük dönemi magduru 128 ailenin talepleri yerine getirilerek Cuelgamuros Vadisi'ndeki toplu mezarlara gömülen kisilerin kalintilarinin çikarilacagi açiklandi.

Vadiye kazi ekipmanlarinin yaninda bilimsel arastirma ve adli polis ekipleri de gönderildi, çikarilan kalintilarin incelenip DNA testleri için özel bölüm olusturuldu.

Kimlik tespiti tamamlananlarin kalintilari ailelere teslim edilecek.

- Diktatörlük döneminin siyasi tartismalari

Bugünün Ispanyasi'nda diktatör Franco dönemi tartismalari, ülkedeki sol görüslü siyasi partilerce "Ispanya'nin tarihiyle hesaplasma ve demokratiklesme", sag görüslü partilerce de "toplumsal yaralarin tekrardan açilmasi" olarak görülüyor.

Hükümet Sözcüsü Isabel Rodriguez, kalintilarin çikarilmasiyla ilgili Ispanyol televizyonu RTVE'ye yaptigi açiklamada, "Demokrasi, diktatörlük döneminin tüm magdurlarina onur ve cevap vermek zorundadir." açiklamasinda bulundu.

Ana muhalefetteki sag görüslü Halk Partisi (PP) lideri Alberto Nunez Feijoo, 23 Temmuz'da yapilacak erken genel seçimleri kazanmalari halinde sol hükümetin çikardigi Franco dönemine iliskin yasalari donduracagini açiklamisti.

Anketler, genel seçimlerde PP'yi birinci parti olarak gösterirken 23 Temmuz'un ardindan kurulacak olasi sag hükümetin, iç savas ve diktatör Franco döneminde yasamini yitirenlerin kalintilarinin çikarilmasiyla ilgili ne tür karar alacagi su an için bilinmezligini koruyor.

Diger yandan Cuelgamuros Vadisi'nde baslatilan çalismalarla ülkede ilk defa iç savas ve diktatör Franco döneminde ölenlerin kalintilarinin çikarilmasi için yapilan harcamalar devlet bütçesinden karsilanmis oldu. Simdiye kadar bu çalismalari kendi özel bütçesiyle ARMH yürütüyordu.

ARMH, 2000'de baslattigi çalismalarla simdiye kadar 30'dan fazla kentte 250'ye yakin toplu mezar açip 1700'e yakin kisinin kimligini belirleyerek kalintilarini ailelerine teslim etti.

"Ispanya tarihinin en kanli ve acili yillari" olan diktatör Franco döneminde iki taraftan da 200 bine yakin kisi (130 bin kadari kurusuna dizilerek öldürülen Cumhuriyetçiler) hayatini kaybetmisti.

Bunlardan sadece 33 bini Cuelgamuros Vadisi'ne gömülmüs, digerlerinin kalintilari ise birçogu toplu mezarlarda olmak üzere Ispanya'nin dört bir yaninda bulunuyor.