Afganistan'da isgalin sona ermesi tahliye görüntüleriyle hafizalara kazindiBilal Güler- ABD isgali ile devrilen Taliban, ABD'nin çekilmesiyle 20 yil sonra yeniden yönetime geldi

KABIL (AA) - BILAL GÜLER - Afganistan'in 22 yil önce 7 Ekim'de baslayan isgali, ülkeden kaçmaya çalisan Afganlarin hafizalara kazinan aci görüntüleriyle son bulurken, "Imparatorluklar Mezarligi" Afganistan bir isgali daha ardinda birakmis oldu.

Tarihi boyunca defalarca büyük askeri güçlerin isgaline ugrayan Afganistan, son olarak 2001-2021 yillari arasinda ABD isgalini yasadi.

1979-1989 yillari arasindaki Sovyet isgali, ardindan yasanan iç savasin zemin hazirladigi ve Taliban yönetiminin devrildigi ABD isgali, 20 yilin ardindan sona ererken Taliban yeniden Afganistan'da hakimiyeti ele aldi.

- Iç savas kosullari ve Taliban'in ortaya çikmasi

Sovyetler Birligi'nin Afganistan isgali boyunca ABD, Sovyetlere karsi savasan Afgan mücahit gruplari destekledi.

Güçlü direnis karsisinda agir kayiplar veren Sovyetlerin Afganistan'dan çekilmesinin ardindan, ülke bu dönemde güçlenen mücahit gruplar arasinda 1992'de baslayan iç savas girdabina teslim oldu.

Siyasi istikrarsizlik, tahrip olan altyapi, egitim ve saglik hizmetlerinde yasanan bozulma, Afganistan'i derin krize sürükledi.

Taliban, Afganistan'da "Islami bir sistem" kurma hedefiyle 1994 yilinda agirlikli Pestunlarin yasadigi Kandahar vilayetinde ortaya çikti.

"Talebeler" anlamina gelen ve medreselerde egitim görmüs ögrencilerden olusan Molla Ömer liderligindeki Taliban, çok kisa sürede güçlenerek, önce Kandahar'i, iki yil sonra da 1996'da baskent Kabil'i hakimiyeti altina aldi, sonrasinda Afganistan'in yüzde 85-90'inda kontrolü sagladi.

Taliban yönetimi sirasinda terör örgütü El-Kaide'nin elebasi Usame Bin Ladin, uluslararasi terör eylemlerini Afganistan'da planlayip yönetti, Taliban'a mali destek sagladi. El-Kaide üyeleri, Taliban saflarinda savasti ve Taliban'a destek verdi.

BM Güvenlik Konseyi (BMGK), Aralik 2000'de aldigi 1333 sayili kararla, Afganistan'da kontrolündeki bölgelerde uluslararasi teröristlerin egitildigi ve Bin Ladin'e yataklik yaptigi gerekçesiyle Taliban rejimine yaptirim uygulama karari aldi.

Bu dönemde Taliban'in Afganistan'da kurdugu hükümeti, Pakistan, Suudi Arabistan ve Birlesik Arap Emirlikleri tanirken, kuzeydeki küçük bir bölge ise "Kuzey Ittifaki" çatisi altindaki Afgan gruplarin kontrolündeydi.

- 11 Eylül saldirilari ve Amerikan isgalinin baslamasi

El Kaide'nin 11 Eylül 2001'de New York'taki Dünya Ticaret Merkezi'nin ikiz kulelerine düzenledigi terör saldirilarinin ardindan ABD, Taliban'dan El Kaide elebasi Bin Ladin ile örgüt üyelerinin kendilerine teslim edilmesini ve örgütün üslerinin kapatilmasini istedi.

Ancak Taliban bu talebi reddetti. Ardindan ABD, 7 Ekim 2001'de Afganistan'da "Sürekli Özgürlük Operasyonu" adini verdigi isgal harekatina basladi.

Kisa bir süre sonra Taliban sehirlerden çekildi ve kurdugu hükümet devrildi.

- Yeni bir hükümet kuruldu

Taliban yönetiminin devrilmesinin ardindan Aralik 2001'de Almanya'da düzenlenen Bonn Konferansi'nda bir araya gelen Afgan liderleri, daha sonra Cumhurbaskani seçilecek Hamid Karzai'yi, Afgan Geçici Yönetimi liderligine getirdi.

Afganistan'da yeni kurulan Afganistan hükümeti uluslararasi taninirlik kazandi. Kadinlarin çalismasi ve kizlarin egitim hakkinin önü açildi. Ayrica etnik ve dini gruplarin haklari anayasal güvence altina alindi.

Afgan hükümetine milyarlarca dolarlik uluslararasi yardim yapildi.

Fakat yolsuzlugun kök saldigi devlet kademelerinde kaynaklarin büyük bölümü hortumlanarak yok oldu. Ülke alt yapi ve üretim için yapilmasi gereken yatirimlardan mahrum kaldi.

Farkli etnik gruplar yönetimde temsil edilmesine karsin, özellikle son Cumhurbaskani Abdülkadir Gani kapsayici bir yönetim sergilemede basarisiz oldu ve toplumsal tabani zayif kaldi.

Yine bu dönemde, Taliban'in yabanci güçlere ve Afganistan hükümetine yönelik baslattigi isyan hareketi sona erdirilemedi.

Isgalin ardindan Molla Ömer liderliginde yeniden örgütlenen Taliban, kirsalda pusu ve gerilla baskinlari, kentlerde ise intihar eylemleriyle hakimiyet kurdugu topraklari genisletti.

NATO, 2014 Aralik'ta Afganistan'daki operasyonlarini sonlandirdi, tüm güvenlik sorumlulugunu Afgan hükümetine devretti.

NATO destegi ile kurulan Afgan ordusu Taliban karsisinda yeterince etkili olamadi. Bu sefer farkli etnik gruplar arasinda taraftar toplama stratejisi benimseyen Taliban gün geçtikçe kuvvetlenmeye devam etti.

Taliban'in askeri olarak yenilgiye ugratilamayacagi anlasilinca ABD'nin basini çektigi bir süreçte Afgan hükümeti ile Taliban arasinda sorunun barisçil müzakereler ile çözülmesine yönelik arayis gelisti.

- Baris görüsmeleri

Taliban ve Afgan hükümeti arasinda müzakerelerin yürütülmesi için ilk girisim ABD Baskani Barack Obama döneminde gündeme geldi, ancak basarisizlikla sonuçlandi.

Donald Trump'in 2017'de ABD Baskani seçilmesinin ardindan müzakereler yeniden gündem oldu.

Uzun ugraslarin ardindan ilk defa ABD ile Taliban temsilcileri, 25 Subat 2019'da Katar'in baskenti Doha'da bir araya geldi ve nihayetinde 29 Subat 2020'de ABD ve Taliban arasinda Doha Anlasmasi imzalandi.

Anlasmada yabanci askeri unsurlarin ülkeden çekilmesi, Afganlar arasi diyalogun baslamasi, bazi Taliban liderlerinin adinin uluslararasi yaptirim listelerinden çikartilmasi gibi hususlar yer aldi. Esir degisimleriyle güven artirici önlemler öngörüldü.

Taliban, anlasmayla El-Kaide gibi gruplara ülke topraklarini kullandirmama sözü de verdi.

- Müzakereler sonuçsuz kaldi

Tüm görüsmeler ve ugraslara ragmen taraflar arasi görüsmeler basarisizlikla sonuçlandi.

ABD öncülügündeki NATO güçlerinin Afganistan'dan çekilme sürecine paralel olarak Taliban ile Afganistan hükümeti arasinda çatismalar hiz kazandi.

2021'in yaz aylarinda siddetlenen çatismalar, Taliban'in 15 Agustos 2021'de Afganistan'in baskenti Kabil'e girerek, ülkede hakimiyetini 20 yil sonra yeniden tesis etmesiyle sonuçlandi.

Yabanci güçlerin Afganistan'dan ayrildigi günlerde, Kabil Havalimanina akin eden Afganlarin görüntüleri tüm dünyada endiseyle izlendi.

Kimi Afganlar tahliye uçaklarin kanatlarina tirmandi, uçaklarin havalanmasiyla birlikte düstü ve yasamlarini kaybetti.

Afganistan'da ABD isgalinden 20 yil sonra Taliban'in kurdugu geçici hükümeti su ana kadar taniyan herhangi bir ülke olmadi.