ANALIZ - BAE'nin gazi Çin yuaniyla fiyatlandirmasi dolar üzerindeki baskiyi artiriyorSafiye Karabacak,Halime Afra Aksoy,Ekrem Biçeroglu- BAE'nin sivilastirilmis dogal gaz ihracatinin bir kismini Sanghay Menkul Kiymetler Borsasi'nda yuan cinsinden fiyatlandirdigi açiklandi- Latin Amerika'nin en büyük ekonomisi Brezilya, Çin ile yillik yaklasik 150 milyar dolar tutarindaki ticaretinde yuan ile islem yapma karari aldi- ABD, Çin, Japonya ve Almanya'dan sonra dünyanin besinci; Asya'nin ise üçüncü b

ISTANBUL (AA) - MUSTAFA DALA - Birlesik Arap Emirlikleri'nin (BAE), dogal gazi Çin'in para birimi yuan ile fiyatlandirmasi, küresel ticarette hakim konumda bulunan ABD dolari üzerindeki baskiyi körüklüyor.

Suudi Arabistan petrolünün bir kismini Çin yuaniyla fiyatlandirma açiliminda öncü olmasina ragmen bu alanda ilk olarak BAE adim atti.

Sanghay Petrol ve Dogal Gaz Borsasi 28 Mart'ta Çin Ulusal Açik Deniz Petrol Sirketinin (CNOOC), uluslararasi ticarette ilk kez yuan kullanarak Fransiz Total Energies sirketi ile sivilastirilmis dogal gaz (LNG) ticareti gerçeklestirdigini açikladi. Bu ticaretin BAE'den ithal edilen yaklasik 65 bin ton LNG'yi içerdigi aktarildi.

BAE'nin sivilastirilmis gaz ihracatinin bir kismini Sanghay Borsasi'nda yuan cinsinden fiyatlandirmaya devam edip etmeyecegi henüz açiklanmadi. Yoksa bu adim sadece ABD'nin tepkisini ölçmek için mi atildi, bilinmiyor.

- Çin Devlet Baskani'nin petrol ve gazin yuan ile fiyatlandirilmasi çagrisi

Çin Devlet Baskani Si Cinping, aralik ayinda Suudi Arabistan ziyareti sirasinda Körfez ülkelerine Sangay Borsasi'nda petrol ve gazin yuan cinsinden fiyatlandirilmasi çagrisinda bulunmustu.

Riyad, Çin Devlet Baskani'nin çagrisina hemen yanit vermedi ancak bundan yaklasik bir ay sonra Suudi Arabistan Maliye Bakani Muhammed el-Cedan, ülkesinin "ABD dolari disindaki diger para birimleriyle de ticaret yapabilmek amaciyla görüsmelere açik oldugunu" duyurdu.

Suudi Arabistan, insan haklari dosyalari ve petrol üretimini artirma talepleri nedeniyle ABD baskisini üzerinde hisssetmeye devam ederken zaman zaman yuan cinsinden petrol fiyatlandirma kartini sallamayi birakmiyor.

Petrolün dolar üzerinden fiyatlandirilmasi, 1971'de altindan kopan ABD para birimini ve ona olan küresel talebin azalmasini nasil engellediyse, Suudi Arabistan ve diger Körfez ülkelerinin de petrolün dolarla fiyatlandirilmasindan vazgeçip farkli bir para birimine geçmesiyle dolarin yeniden güç kaybetmesi mümkün.

ABD Hazine Bakanligi eski müstesari Monica Crowley, Fox News'e yaptigi açiklamada, "Suudi Arabistan gibi OPEC ülkelerinin de baska para birimlerinde petrol satmaya karar vermesi, ABD ekonomik sisteminin çökmesi ve büyük bir felaket anlamina gelir." uyarisinda bulundu.

ABD Merkez Bankasinin (Fed) enflasyonu dengelemek için faiz oranlarini yükseltmeye devam etmesi, sicak sermayenin yüksek getirili ABD tahvilleri satin almak için Asya, Orta Dogu ve Latin Amerika'da gelismekte olan piyasalardan kaçisina neden oldu.

Ülkelerin para birimleri ve ekonomileri bu durumdan zarar görürken, zarara giren ülkeler, alisverislerinde ulusal para birimleri ile islem yapmayi gündeme aldi.

- BRICS ülkeleri dolardan vazgeçme yolunda

Latin Amerika'nin en büyük ekonomisi Brezilya'nin Çin ile yillik yaklasik 150 milyar dolar tutarindaki ticaretinde yuan ile islem yapma karari ABD'de parasal bir deprem etkisi olusturdu.

BAE'ye ait bir sivilastirilmis gaz sevkiyatinin yuan ile yapilmasinin karara baglanmasindan bir gün sonra atilan bu adim, dolarin ticari islemler üzerindeki tekelinin sona ermesinin ve en önde gelen rakibi olan yuanin yükselisinin baslangicina isaret ediyor.

Çin haber ajansi Xinhua, Brezilya Merkez Bankasina göre, yuanin avroyu geride birakarak Brezilya'daki en büyük ikinci rezerv para birimi haline geldigini aktardi.

Brezilya, Luiz Inacio Lula da Silva'nin 2022'de yeniden iktidara gelmesinin ardindan diger BRICS ülkelerindeki (Çin, Rusya, Hindistan ve Güney Afrika) ortaklariyla yakinlasti.

Dolarin hegemonyasina son verme konusunda hevesli olan BRICS ülkeleri de bu konuda birçok önlem aldi.

Batili ülkelerin Ukrayna'daki savas nedeniyle ekonomik yaptirim uyguladigi Rusya'nin Devlet Baskani Vladimir Putin, "Rusya ile Asya, Afrika ve Latin Amerika ülkeleri arasindaki islemlerde yuan kullanilmasina" destek verdigini açikladi.

Dünyanin petrol ve gaz devlerinden birinin dis ticaretini yuan üzerinden fiyatlandirmasi, Çin para biriminin ABD dolarina alternatif olarak yükselisini daha da hizlandiracak veya en azindan küresel ticaret üzerindeki hakimiyetini kiracak önemli bir adim.

Bati ve Arap medyasinda yer alan haberlere göre Hindistan, Rus petrolünün devasa ithalatinin bir kismini dolar yerine BAE dirhemiyle ödemeye basladi. BAE para birimi dolara bagli olmasina ragmen, istikrari sayesinde kur sepetinde küresel bir ticaret para birimine dönüsmesi ihtimal dahilinde.

Rusya Devlet Baskani Putin'in 2022 yazindaki "BRICS grubu ülkelerinin kur sepetine dayali alternatif bir uluslararasi para birimi olusturmaya hazirlanmasi" yönündeki açiklamasi animsanirsa, bu, "dolarin gücü ve bunun ekonomi üzerindeki olumsuz etkileriyle mücadele" için BRICS grubu ülkelerin önündeki seçeneklerden biri olmaya aday.

Rusya Disisleri Bakani Sergev Lavrov ocak ayinda bu düsünceyi onaylayarak agustosta düzenlenecek BRICS zirvesinde ortak para birimi konusunun ele alinacagini söyledi.

Dünya ekonomisinin yaklasik yüzde 23'ünü olusturan BRICS ülkelerinin ortak bir para birimi belirlemesi, küresel ticaret ve rezerv para birimi olan dolar üzerinde daha fazla baski olusturacak.

- ASEAN da dolara bagimliligi azaltmak istiyor

ABD, Çin, Japonya ve Almanya'dan sonra dünyanin besinci; Asya'nin ise üçüncü büyük ekonomisine sahip "Güneydogu Asya Uluslar Birligi" de (ASEAN) ticari islemlerde dolara bagimliligi azaltmanin yollarini ariyor ve kendi aralarinda ulusal para birimlerini kullanmak istiyor.

Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapur'un yani sira Brunei, Vietnam, Laos, Kamboçya ve Myanmar olmak üzere toplam 10 kurucu üyesi bulunan ASEAN'in Maliye Bakanlari ve Merkez Bankasi Baskanlari, bu baglamda, finansal islemlerde dolar, avro, yen ve sterline bagimliligin azaltilmasi ve anlasmalarda yerel para birimlerine geçisi görüsmek üzere 28 Mart'ta Endonezya'da bir araya geldi.

ASEAN Briefing sitesindeki habere göre, Kasim 2022'de Endonezya, Malezya, Singapur, Filipinler ve Tayland arasinda ticaretin ulusal para birimleriyle yapilmasi konusunda anlasmaya varmisti.

Öte yandan Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Güney Kore ekonomilerini kapsayan Asya Kaplanlari'nin da kendi aralarindaki ticarette yerel para birimlerine yönelmesi, küresel ticarette dolar üzerindeki baskiyi artiriyor.

- Dünya dolara güvenini kaybederse ne olur?

Washington, dolarin küresel hakimiyetinin sarsilmasina yönelik gelismelere endiseyle yaklasiyor.

ABD, gelismekte olan ülkelerin çogunun ekonomisine verdigi zarara bakmaksizin enflasyonu dizginlemek için üst üste dokuzuncu kez faiz artirimina gidiyor.

Dolara yönelik küresel talep düserse, dolarin degeri zayiflayacak, enflasyon da yükselecektir. Ancak ABD Merkez Bankasi faiz oranlarini sonsuza dek yükseltemez ve daha büyük miktarlarda "yesil kagit" basamaz. Aksi takdirde ülke ekonomisi zayiflayabilir, enflasyon yükselebilir ve hatta 1929 Büyük Buhrani'nda oldugu gibi ekonomide durgunluga hatta krize yol açilabilir.

ABD'nin borcu geçen yilin sonunda 31,4 trilyon dolara ulasti. Bu, gayrisafi yurt içi hasilanin yüzde 125'ine denk geliyor. Eger dolar küresel talebini kaybederse ve dünyadaki büyük ekonomiler dolara alternatifler getirirse bu durum çok fazla ABD tahvilinin satisina yol açacak ve borçlari ödenemez bir noktaya gelecektir.

Bu, özellikle 1971'de dolarin altina dönüstürülebilirligini kaldirilmasiyla ABD ekonomisinin artik esdeger saglam degere sahip olmamasindan sonra ABD'nin endise ettigi en kötü senaryo.

Dolarin gücü, ülkenin askeri ve ekonomik gücü ile siyasi etkisiyle baglantili "manevi" bir temel üzerine kurulu.

Ülkelerin, sirketlerin ve bireylerin ABD ekonomisinin gücüne "güvenleri" onlari dolara güvenmeye yönlendirir ve krizler karsisinda dolari ihtiyati bir para birimi haline getirir.

Washington, bu güç ve nüfuz araciligiyla 1971'de Körfez ülkelerini petrolü dolar üzerinden fiyatlandirmaya ikna etti ve bu dünyanin ABD para birimine güvenini pekistirerek onu bir ticaret ve rezerv para birimi haline getirdi.

Ancak dünya ABD'nin ekonomik ve askeri gücüne, siyasi etkisine "güvenini" kaybederek ticaret ve rezerv için alternatif para birimlerine yöneldigi anda dolar parlak günlerini kaybedecek, yildizi sönmeden önce belirli bir dönem küresel ticarete hakim olan sterlin ya da diger para birimleriyle benzer kaderi paylasacak.