Milli Mücadele'nin sesi Anadolu Ajansi 103'üncü yasini kutluyorYildiz Nevin Gündogmus- Anadolu Ajansi, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatiyla Kurtulus Savasi süresince milli birligi tehlikeye düsürecek kiskirtmalara karsi milleti uyanik tutmak, ulusal mücadeleyi bagimsizliga ulastiracak kararlari halka bildirmek amaciyla TBMM açilmadan 17 gün önce 6 Nisan 1920'de kuruldu- Mücadelede üstlendigi kritik görevle Cumhuriyet tarihi içinde özel bir yere sahip olan Anadolu Ajansi, 103 yildir ulusal

ANKARA (AA) - Milli Mücadele'nin basladigi süreçte, bagimsizlik hareketinin hem yurda hem de dünyaya duyurulmasi amaciyla kurulan Anadolu Ajansi (AA), 103 yildir ulusal ve uluslararasi kamuoyuna yazili ve görsel içerikler sunuyor.

Anadolu Ajansi, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatiyla Kurtulus Savasi süresince milli birligi tehlikeye düsürecek kiskirtmalara karsi milleti uyanik tutmak, ulusal mücadeleyi bagimsizliga ulastiracak kararlari halka bildirmek amaciyla TBMM açilmadan 17 gün önce 6 Nisan 1920'de kuruldu.

Mücadelede üstlendigi kritik görevle Cumhuriyet tarihi içinde özel bir yere sahip olma özelligi tasiyan Anadolu Ajansinin kurulusu, "Milli Mücadele'nin dönüm noktasi" denilebilecek zor günlerden geçilen süreçte gerçeklesti.

Istanbul'un fiilen isgalinin ardindan Milli Mücadele'ye katilmak için Anadolu'ya geçmek üzere yola çikan aydinlardan Yunus Nadi (Abalioglu) ve Halide Edip (Adivar), Akhisar Istasyonu'nda verilen mola sirasinda "Ankara'ya gider gitmez bir ajans teskilati kurulmasi" konusunu degerlendirdi.

Türkiye'nin önemli markasi haline gelen "Anadolu Ajansi"nin isminin nasil ortaya çiktigina, Yunus Nadi'nin anilarinda yer veriliyor. Yunus Nadi anilarinda, Halide Edip ile istasyondaki mola sirasinda aralarinda geçen konusmayi söyle anlatiyor:

"Mart 31, sene 1920. Geyve'ye muvasalatimizin dördüncü günü ve üçüncü sabahidir. Bugün Ankara'ya dogru yolumuza devam edecegiz. Çünkü bekledigimiz Halide Edip Hanim kafilesi dün aksam üstü Geyve'ye geldiler. Halide Edip Hanim ile ancak Akhisar istasyonundaki bir mola sirasinda ayaküstü biraz görüsebildim."

Halide Edip'in, Anadolu'nun hakli davasini bütün dünyaya anlatabilmek amaciyla "bir ajans teskilati" kurma önerisinde bulundugu diyalog ise kayitlarda söyle yer aliyor:

"- Birinci sart hanimefendi. Sonra tabii bunun teferruati gelir; mesela ilk merhalede nesriyat, ki basli basina teskilata ihtiyaç gösterir, sonra propaganda...

- Tabii sira ile hepsi yapilir. Fakat benim fikrimce ilk is ajans olmalidir. Hatta isterseniz adini burada koyuverelim: Mesela Türk Ajansi, mesela Ankara Ajansi, mesela Anadolu Ajansi... daha da bulunabilir.

- Bana 'Anadolu Ajansi' en iyi bir isim gibi görünüyor.

- Bana da öyle. Degil mi, evvela kendini ve mümkünse bütün vatani kurtaracak olan Anadolu'dur. O halde kararimizi vermis olalim: Anadolu Ajansi...

- Evet Anadolu Ajansi hanimefendi..."

Böylece Anadolu Ajansinin haber yolculugu, Yunus Nadi ile Halide Edip'in, Geyve'nin Akhisar kazasi istasyonunda yaptiklari bu konusmayla baslamis oldu.

Kafilenin Ankara'ya 1 Nisan 1920'de ulasmasinin ardindan Yunus Nadi'nin ifadesiyle "4 veya 5 Nisan aksami" Mustafa Kemal'in karargahi "Ziraat Mektebi"ndeki (Devlet Meteoroloji Isleri Genel Müdürlügü) yemekten sonra Anadolu Ajansinin kurulmasindan söz açildi. Bu konusmanin ardindan, Mustafa Kemal Pasa'nin talimatiyla Anadolu Ajansinin kurulusu, 6 Nisan 1920'de gerçeklesti. Böylece Anadolu Ajansi, Milli Mücadele'nin içeride ve disaridaki sesi oldu.

- Kurulusu genelgeyle ilan edildi

Mustafa Kemal Pasa, bütün yurda gönderdigi genelgeyle Anadolu Ajansinin kurulusunu ilan etmekle kalmadi, girisilen mücadelenin iç ve dis kamuoyuna duyurulmasinin önemine de isaret etti.

Mustafa Kemal'in bütün kolordulara, vilayet ve müstakil livalara, Müdafaa-i Hukuk ve Müdafaa-i Milliye idare heyetlerine gönderdigi 9 Nisan tarihli Anadolu Ajansinin kurulduguna iliskin genelge, bugünün Türkçesiyle söyle:

"Islam'in canevi olan Osmanli Saltanati merkezinin düsman isgaline geçmesi, bütün ülke ve ulusumuzun en büyük tehlikeyle karsilasmasi sonucu olarak bütün Rumeli ve Anadolu'nun giristigi ulusal ve kutsal savasim sirasinda, Müslümanlarin iç ve dis en dogru havadisle aydinlanmalarinin zorunlu bir gereksinme oldugu önemle göz önüne alinmis, bunun sonucu, burada en yetkili kisilerden olusan bir özel kurul yönetiminde, 'Anadolu Ajansi' adi altinda bir kurum kurulmustur.

Anadolu Ajansinin en hizli araçlarla verecegi havadis ve bilgi, aslinda Temsilciler Kurulumuzun belgeli ve asil kaynaklarinin sonucu olacagi için bu ajans bildirimlerinin oraca ve özellikle Müdafaa-i Hukuk örgütümüzce dahi seçilecek caddelere ve toplanilacak yerlere asilmasi, dagitimi, dahasi bucak ve köylere dek ulastirilmasi yolunda olabildigince çok yayimlanabilmesi için ivedili düzenlemeler yapilmasi, sonucundan da bilgi verilmesi önemle rica olunur."

Mustafa Kemal Pasa, yalnizca "havadis" degil, "en dogru havadis" üzerinde durdugu genelgede, "Anadolu Ajansinin en hizli araçlarla verecegi havadis" derken haber ajanslarinin uymasi gereken evrensel ilkelerin de altini çiziyordu. Bunlar, haber ajanslarinin "dogru", "tam" ve "objektif" haberleri, "hizli" biçimde iletme zorunluluguydu.

- Anadolu Ajansi çalismalarina basliyor

Kurulusu tüm yurda duyurulan Anadolu Ajansi, bir süre Ziraat Mektebi'nde ayrilan bir odada çalismalarini yürüttü.

Halide Edip de anilarinda, "Ankara'ya geldiginin besinci günü karargahta, dar ve uzun odalardan birinin kendisine ayrildigini ve esyalarin dosya raflari, sandalye, iki masa ve eski bir yazi makinesinden ibaret oldugunu" belirtti.

Ziraat Mektebi'nden sonra, Ulus'ta Ögretmen Okulu binasinin bodrum katinda çalismalarina devam eden Ajans, birkaç yer degistirdikten sonra Samanpazari'ndaki iki katli binaya tasindi.

Iç ve dis dünya haberleri, 12 Nisan 1920'den itibaren, Mustafa Kemal'in, Halide Edip'e Osmanli Bankasi'ndan temin edecegini vadettigi daktilo ile yazilarak, "Anadolu Ajansi Tebligati" basligi altinda kamuoyuna duyuruldu.

- Ilk haber 12 Nisan 1920'de servis edildi

Günün zor sartlari altinda kurulan Anadolu Ajansi, ilk haberlerini 12 Nisan 1920'de servis etmeye basladi. Ilk bültende, memleketin içinde bulundugu durum ortaya konuldu ve bu çerçevede Anadolu Ajansinin kurulus amacina yer verildi.

Bültende, Anadolu Ajansi bültenlerinin dagitiminin tasidigi önemden bahsedilirken, yine ajans bültenlerinin dagitimi için bir ag kurulmasi ve bunun düzenli isletilmesinin gerekliligi vurgulandi. Ilk bültende hem yurt içinden hem yurt disindan haberlerin yer almasi da dikkati çekti.

Ajansin servis ettigi ilk bülten söyle:

"Devlet merkezimizin düsman isgali altina geçmesi üzerine Anadolu ve Rumeli'nin Müdafaa-i Hukuk azim ve kararliligi içinde yigitçe harekete geçtigi su siralarda, din ve vatan kardeslerimizin en dogru haber ve bilgiler alabilmelerini saglamak için kurulan Anadolu Ajansi, bugünden itibaren göreve basliyor. Bugün alinan haber ve bilgilerin oralarda da mümkün oldugu kadar fazla kimse tarafindan okunup bilinmesi geregini arz ve açiklamaya yer yoktur. Bu amaçla oralarda dahi özel örgütler meydana getirerek, her gün verecegimiz bilgilerin telgrafhane kapilarinda siyah levhalar üzerine yazilmasi ve yeterli araç olan yerlerde basilmasi, yayimlanmasi ve dagitilmasi, nahiyelere ve hatta köylere kadar gönderilmesi hususlarinin yerine getirilmesini hepinizin vatan ve millet sevgisinden ve yardimlarindan rica ederiz. Bu baslangiçtan sonra, bugünkü son bilgiler asagidadir..."

Ilk döneminde günde en az iki bülten halinde yayimlanmasi kararlastirilan Ajans haberlerinin ülkenin dört bir yanina ulastirilmasina büyük önem verildi.

Kurulusu resmi bildirgelerle tüm yurda duyurulmaya çalisilan Anadolu Ajansinin bu tarihten sonra Anadolu'daki ulusal bagimsizlik mücadelesinin gerekçeleri, gelisme yönü ve diger unsurlari hakkinda halkin en dogru iç ve dis haberlerle aydinlatilmasi yönünde haber vermesi amaçlandi.

Mustafa Kemal Pasa, Anadolu Ajansinin yurt çapinda etkinlik kazanmasi ve isleyisiyle de yakindan ilgilendi. Bu amaçla AA'nin kurulusunu duyurmakla yetinmeyerek basta Ajans bültenlerinin ulastirilmasi konusu olmak üzere çesitli yazismalar yapti, uyarilarda bulundu.

- AA bültenlerinin ulastirilmasindaki ihmal vatan suçu sayildi

Mustafa Kemal Pasa, 18 Nisan 1920'de Anadolu Telgraf Merkezi'ne gönderdigi genelgede, AA bültenlerinin ulastirilmasindaki ihmali su ifadelerle "vatan suçu" saydi:

"Anadolu Ajansinin bazi yerlere yayilmadigi ve gönderilmedigi yolunda sikayetler aliyoruz. Anadolu'nun disariyla bütün ilgisinin kesilmis bulundugu su siralarda millet fertlerinin habersiz kalmamasi amaciyla üstlenilen bu hizmetin tüm telgrafçilarimizca da kabul ve güçlendirilecegini süphesiz addeder ve bu konuda yapilacak bir ihmalin vatan suçu teskil edeceginin bilinmesini arz ederiz."

- Anadolu Ajansi "Milli Mücadele'nin sesi" oldu

Anadolu Ajansinin kurulmasi Milli Mücadele ve Ankara hükümetiyle ilgili gelismeleri merak eden, içten içe bagimsizlik atesiyle kaynayan Anadolu'da büyük heyecan yaratti.

Mustafa Kemal Pasa'nin genelgesinin ardindan yurdun dört bir tarafindan Ankara'ya Anadolu Ajansinin kurulmasina iliskin tebrik telgraflari gelmeye basladi. Bu telgraflarda bültenlerin dagitimi, halka ulastirilmasi hususunda her türlü çalismaya hazir olundugu bildirildi.

Milli Mücadele'nin ilk karargahi Ziraat Mektebi'nin bir odasinda çalismalarini yürüten Ajans'in bültenlerini matbaada bol miktarda basarak yayma imkani yoktu. Ankara'daki mevcut iki matbaa eski oldugu ve sik sik ariza yaptigi için bültenler bazen teksir makinesi (sapirograf) ile çogaltiliyor, bazen de altina kopya kagidi yerlestirilip elle yaziliyor, bu kopyalar telgrafhaneye gönderiliyordu.

Anadolu Ajansinin haberlerinin sadece halka degil, cephede savasan askeri birliklere de düzenli ulastirilmasi için tedbirler alindi. Anadolu Ajansi bültenleri bunun disinda yine Anadolu'nun çesitli bölgelerinde Itilaf devletlerinin baski, sindirme ve isgal girisimlerine karsi bölge halkinda direnme bilincini gelistirmek amaciyla yayin yapan Anadolu basinina da ulastirildi.

Öte yandan, bizzat Mustafa Kemal Pasa'nin emriyle Anadolu Ajansinin haberlerinin büyük gizlilik içinde isgal altindaki Istanbul'da halka ve Milli Mücadele yanlisi gazetelere ulastirilmasi için de yogun çaba sarf edildi. Ankara hükümetinin resmi tebligleri, yurt disindan önemli gelismeler, halka uyarilar, TBMM'den ve cepheden havadisler ile isgal güçlerinin kara propagandalarina yanit içeren AA bültenleri büyük bir boslugu doldurdu, adeta Milli Mücadele'de adina "basin" denebilecek ikinci cepheyi açti.

Yunus Nadi, Halide Edip'in ardindan Hamdullah Suphi'nin de katildigi Ajans'in personel sayisi ilk aylarda 10'a yükseldi.

- 27 genel müdür görev yapti

Anadolu Ajansi Genel Müdürlügü görevini üstlenen ilk isim Alaeddin Bey oldu. Alaeddin Bey 1 Ocak 1926'da basladigi görevi, 1 Subat 1931'de Muvaffak Menemencioglu'na devretti.

19 Ekim 1944'te genel müdür olan Faik H. Hozar, görevini 1 Haziran 1946'da Muvaffak Sunal'a teslim etti.

Ziya Gevher Etili 1948-1951, Saim Nuri Uray 1951-1952, Serif Arzik 1953-1959, Firuzan F. Tekil 1959-1960, Cemal Aygen 1960-1961 yillarinda genel müdürlük yapti.

Erdogan Ulus 1961'de yaklasik bir sene yaptigi genel müdürlük görevini Nail Mutlugil'e devretti. Mutlugil ise 1963'te görevini Münir Berk'e birakti.

Daha sonra sirasiyla Atilla Onuk, Izzet Sedes, Aytekin Yildiz, Cevdet Tanyeli, Hüsamettin Çelebi, Behiç Eksi, Ceyhan Baytur, Turgay Üçöz, Ekrem Karaismailoglu, Mehmet Akarca, Mehmet Güler, Hilmi Bengi, Kemal Öztürk, Senol Kazanci ve Serdar Karagöz AA Genel Müdürlügü görevini üstlendi.