Kovid-19 sonrasi geçmeyen koku kaybi unutkanliga neden oluyorElif Küçük- Türk ve Alman bilim insanlarinin, uzamis Kovid-19'un yol açtigi koku kaybi hala geçmeyen hastalarin beyin baglantisalliginin azaldigini, bu nedenle unutkanlik, dikkat daginikligi gibi sorunlar da yasadigini belirledigi çalisma dünya tip literatürüne girdi - Çalismayi yürüten ekipte yer alan KBB ve Bas Boyun Cerrahisi Uzmani Prof. Dr. Aytug Altundag: - "Beyin baglantisalligindaki azalmanin tespit edilmesi, bu hastalarin teda

ISTANBUL (AA) - ELIF KÜÇÜK - Türk ve Alman bilim insanlarinca, Kovid-19 geçirdikten sonra koku duyusu azalan ya da tamamen kaybolan kisiler üzerinde yapilan çalismada, beyindeki karar verme ve koku merkezleri arasindaki bilgi akisinin azaldigi, bu nedenle hafizanin olumsuz etkilendigi, unutkanlik ve dikkat daginikligi gibi sorunlar da gelistigi tespit edildi.

SARS-CoV-2 virüsünün neden oldugu Kovid-19 hastaliginin dünyada ortaya çikisinin üzerinden 4 yili askin süre geçti. Hastaliga yakalanip iyilesen bazi kisiler ise virüsün yol açtigi koku kaybi ya da bozuklugu, unutkanlik, dikkat daginikligi, dalginlik ve yorgunluk gibi belirtilerle seyreden "beyin sisi" sorunlarini hala yasiyor.

Türkiye ve Almanya'dan 6 bilim insani da Kovid-19'un bazi insanlarda neden yillarca iz biraktigini ve özellikle de bu saglik sorunlariyla etkisini sürdürdügünü anlamak amaciyla çalisma gerçeklestirdi.

Bilim insanlari, arastirmalarinda, koku kaybi yasayan ya da kokulari farkli algilama (parosmi) hastaligi olan 145 Türk hastayi 3 yil boyunca inceledi. Fonksiyonel MR görüntüleme yöntemiyle beyin baglantisallik haritalamalari çikarilan hastalarda, beynin hafiza, karar verme ve koku merkezleri arasinda bilgi akisinin azaldigi ortaya çikarildi.

Ekibin, çalismalarini kaleme aldigi "Functional Connectivity Patterns in Parosmia" baslikli makaleleri ise "Behavioral and Brain Functions (Davranissal ve Beyin Fonksiyonlari)" adli uluslararasi hakemli dergide yayimlanarak dünya tibbinda da kabul gördü.

- Kalici koku kaybi "tazi burun" kisilerde daha çok görüldü

Çalismayi gerçeklestiren ekipte yer alan Kulak Burun Bogaz (KBB) ve Bas Boyun Cerrahisi Uzmani Prof. Dr. Aytug Altundag, AA muhabirine, Kovid-19 ile dünyada adeta bir koku kaybi salgininin da yasandigini söyledi.

Yillardir diger virüslere ve travmalara bagli gelisen koku alma bozukluklariyla ilgilendigini, bu nedenle birçok kisiyi tedavi ettigini anlatan Altundag, senelerdir karsilastigi hasta sayisinin belki de 100 katini salgin sirasinda gördügünü bildirdi.

Prof. Dr. Altundag, salgin boyunca koku kaybi yasayan ve yasamayan hastalarda incelemeler yaptiklarini, kalici koku kaybinin "tazi burun" diye adlandirilan, burundaki koku alani genis kisilerde daha çok ortaya çiktigini gözlemlediklerini belirtti.

- Türkiye'de 1 milyon kiside hala koku kaybi oldugu düsünülüyor

Salginin üzerinden 3 yil geçmesine ragmen Türkiye'de hala koku duyusu azalmis ya da geri gelmemis kisiler olduguna dikkati çeken Altundag, "ABD rakamlari net olarak açikladi. Orada su ana kadar raporlanan Kovid geçiren hasta sayisi 110 milyon. Yaklasik 20 milyon insan da enfeksiyon esnasinda koku kaybi yasadi ve hala sikayeti devam eden 5 milyon insan var. Türkiye'deki rakamlara baktigimizda yaklasik 16 milyon insanin Kovid geçirdigini düsünürsek, neredeyse 850 bin ila 1 milyon kisinin hala Kovid sonrasi koku kaybi sikayetinden magdur oldugunu görmekteyiz." degerlendirmesini yapti.

Altundag, bunun uzamis Kovid-19 ile alakali bulgularini ortaya çikardiklarini ve bu anatomik saptamayi yaptiktan sonra hastalarin fonksiyonel MR'larini çektiklerini kaydetti.

- Hafizadaki azalma da koku kaybinin uzun sürmesini tetikliyor

Prof. Dr. Aytug Altundag, Kovid-19 hastalarinda yaptiklari beyin baglantisallik haritalandirmasi, fonksiyonel MR görüntüleme ve klinik çalismalarda, özellikle koku kaybi yasayanlardaki beyin baglantisalliginda uzun dönemde azalma gördüklerini söyledi.

Kovid-19'un ya burun-beyin ya da burun-akciger yoluna dogru gittigini dile getiren Altundag, söyle konustu:

"Burun-beyin yoluna gittiginde hastaligin daha hafif geçirildigi düsünülüyordu fakat beyinsel uzun dönem etkileri bilinmiyordu. 'Long Kovid' kavrami bunu biraz açmis oldu. Ancak uzun dönem koku kaybi olan hastalarin beyin baglantisalligina bakildiginda, hafizada, dikkatte, bilissel fonksiyonlarda azalmayi görünce dedik ki 'Kovid'deki koku kaybi unutkanliga, hafizada bozulmaya ve bilissel fonksiyonlarda azalmaya yol açiyor.' Hafiza ve bilissel fonksiyonlardaki azalma da Kovid sonrasi koku kaybinin uzun dönem devam etmesine neden oluyor."

Haritalandirma islemi sirasinda kullandiklari görüntüleme yöntemiyle beyinde koordinasyonu saglayan sinir iletimindeki yavaslama ve azalmayi tespit ettiklerini aktaran Altundag, bunun önemli oldugunu, çünkü Kovid-19 sonrasi görülen beyin sisinin bir süre depresyondan kaynaklandiginin düsünüldügünü kaydetti.

Altundag, "Beyin baglantisalligindaki azalmanin tespit edilmesi, bu hastalarin tedavisinin nasil sürdürülecegi anlaminda net veriler sunmakta. Bu hastalarin tedavi edilmesi gerektigi, hastaligin uzun dönem etkilerinin ne olabilecegi konusunda da bize net baglantilar sagliyor." dedi.

- Tedavinin ana unsurlari "koku egzersizleri, spor, diyet ve ilaç"

Prof. Dr. Altundag, çalismalardan elde ettikleri bulgulara göre, bu tür sorunlar yasayan hastalara uygulanmasi gereken tedavi yöntemlerini su sekilde siraladi:

"Beyin ve koku alanindaki iltihabi azaltacak ilaç tedavilerimiz var. Bununla birlikte koku egzersizleri vererek beyni uyarmak, yasam degisikliklerine gitmek gerekiyor. Açik havada spor, egzersiz yapilmali, uyku düzenlenmeli. Mevcut Akdeniz diyetinin modifiye hali olan daha düsük karbonhidratli ve sekerli, bol lifli, bol yagli, protein ihtiyaci artirilmis diyetlerle beslenilmeli. Bunlar, hastalardaki nöron yenilenmesini ve beyindeki baglantisalligi tekrar üst düzeye çikarip, ileride demans, dikkat daginikligi, fonksiyon bozuklugu gibi hastaliklarin olmasini engelleyecektir."

Hastalara koku egzersizi verildigini, uyku sirasinda kokular koklatilarak da bilissel fonksiyonlarinin ve hafizalarinin artirildigini bildiren Altundag, kendisinin de bu bütünsel tedavileri uyguladigi hastalarinin ilerleme kaydettigini, birçogunun artik iyilesmeye basladigini dile getirdi.

Çalismalarinin dünya tip literatürüne girmesinin onur verici oldugunu belirten Altundag, yeni yapacaklari çalismada da bu viral hastaliklarin insan beyninde olusturdugu etkileri yapay zekayla arastiracaklarini sözlerine ekledi.