GRAFIKLI - Türkiye'nin Türk dünyasina açilan kapisi: NahçivanRuslan Rehimov- Mustafa Kemal Atatürk'ün "Türk kapisi" olarak nitelendirdigi, Haydar Aliyev ve Ebulfez Elçibey'in memleketi Nahçivan, sadece Azerbaycan ve Türkiye için degil tarihi ve cografi özellikleriyle tüm Türk dünyasi için önem tasiyan vatan topragi olarak ön plana çikiyor

BAKÜ (AA) - RUSLAN REHIMOV - Cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan'in ziyaret edecegi Azerbaycan'a bagli Nahçivan Özerk Cumhuriyeti, sadece Azerbaycan ve Türkiye için degil tarihi ve cografi özellikleriyle tüm Türk dünyasi için önem tasiyan vatan topragi olarak ön plana çikiyor.

Nahçivan Özerk Cumhuriyeti, 17,7 kilometrelik hatla Azerbaycan'in Türkiye ile tek kara sinirini barindiriyor ve adeta Türkiye'den Türk dünyasina açilan kapi görevini üstleniyor.

Tarih boyunca cografi konumu bakimindan dogu ile bati, kuzey ile güney arasinda önemli bir geçis ve irtibat noktasi olan Nahçivan, Selçuklular, Atabey Ildenizler, Harzemsahlar, Ilhanlilar, Timurlar, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Osmanli, Safeviler ve Kaçarlarin idaresinde kaldi. 18. yüzyilda yerel hanlar tarafindan yönetilen Nahçivan, 19 yüzyilin baslarinda Çar Rusyasi tarafindan ilhak edildi.

Nüfusunun çogunlugu Azerbaycan Türklerinden olusan Nahçivan, Rusya'daki 1917 Bolsevik Devrimi'nin ardindan 28 Mayis 1918'de bagimsizligini ilan eden Azerbaycan'in sinirlari içinde kaldi. 1918'den 1921'e kadar geçen dönemde Ermenilerin saldirilari nedeniyle büyük acilar yasayan Nahçivan, Ermeni tehlikesini savusturabilmek için az sayidaki Türk subayi ve askeri ile Türk ordusunun çekilirken biraktigi silahlarin yardimiyla kahramanca direnis sergiledi.

- Türkiye, Nahçivan'in garantörü oldu

Azerbaycan'da 1920'de Sovyet yönetimi kuruldu fakat Sovyetler, Azerbaycan'in ana karasi ile Nahçivan arasindaki toprak parçasi olan Zengezur bölgesini Ermenistan'a birakti. Böylece Nahçivan'in Azerbaycan'in diger bölgeleriyle karasal irtibati kesildi.

Nahçivan, Türkiye ile Sovyetler Birligi arasinda 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlasmasi'yla özerk yapiya sahip oldu ve baska bir devlete terk edilmemesi sartiyla Azerbaycan'a birakildi.

Ayni husus, 13 Ekim 1921'de Türkiye, Sovyetler Birligi, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan arasinda imzalanan Kars Antlasmasi'yla da teyit edildi ve Türkiye, Nahçivan'in Azerbaycan'a bagli özerk cumhuriyet olarak kalmasinin garantörü oldu. Ilerleyen yillarda Ermenistan, Nahçivan'i da Zengezur gibi ilhak etmek için gayret gösterdi fakat Moskova ve Kars antlasmalarinda yer alan hükümler geregi Nahçivan, Azerbaycan bünyesinde "özerk cumhuriyet" olarak varligini sürdürdü.

- Mustafa Kemal Atatürk: "Nahçivan, Türk kapisidir"

Tarih kitaplarinda Moskova Antlasmasi öncesinde müzakereler için Rusya'ya giden heyette yer alan Yusuf Kemal Bey'in Ankara'dan ayrilmadan bir gün önce Mustafa Kemal Pasa ile görüserek "Pasam, Ruslar Nahçivan üzerinde israr ederlerse ne yapalim?" diye sordugu, Atatürk'ün de "Nahçivan, Türk kapisidir. Bu hususu nazar-i itibara alarak elinizden geleni yapiniz." seklinde yanit verdigi anlatiliyor.

Azerbaycan'in 1991'de bagimsizligini ilan etmesiyle Nahçivan, ülkenin ayrilmaz parçasi olarak "özerk cumhuriyet" statüsünü muhafaza etti.

- Azerbaycan Cumhurbaskani'nin yetkili temsilcisince yönetiliyor

Yaklasik 500 bin nüfusa sahip Nahçivan Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhurbaskani'nin yetkili temsilcisi tarafindan yönetiliyor.

Yasama görevi ise Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi (Parlamento) tarafindan yerine getiriliyor.

Nahçivan'da ayrica Azerbaycan Cumhurbaskani tarafindan atanan bakanlar kurulu da faaliyet gösteriyor. Istihbarat ve gümrükten sorumlu kuruluslar ise dogrudan Bakü'deki merkezi yönetime bagli çalisiyor.

- Türk Devletleri Teskilati, Nahçivan'da atilan imzalarla resmi hüviyete büründü

Türk dili konusan ülkeler arasinda 1992'de Ankara'da gerçeklestirilen devlet baskanlari zirvesinde temeli atilan kurumsal isbirligi, 3 Ekim 2009'da Azerbaycan'in ev sahipliginde Nahçivan'da Türkiye, Kazakistan ve Kirgizistan devlet baskanlarinin katildigi toplantida imzalanan anlasmayla resmi hüviyete büründü ve daimi bir yapi olan Türk Kenesi kuruldu. Türk Kenesi, Istanbul'da 12 Kasim 2021'de düzenlenen 8. Liderler Zirvesi'nde Türk Devletleri Teskilati adini aldi.

- Igdir-Nahçivan Dogal Gaz Boru Hatti ile Nahçivan'in tüm ihtiyaci karsilanacak

Cumhurbaskani Erdogan'in Nahçivan ziyaretinde Igdir-Nahçivan Dogal Gaz Boru Hatti'nin temelinin atilmasi bekleniyor.

Nahçivan'in dogal gaz ihtiyaci simdilik Iran'dan saglaniyor. Türkiye ve Azerbaycan, Nahçivan'in Iran'a dogal gaz hususundaki bagimliligini sifira indirgemek için 15 Aralik 2020'de "Nahçivan Özerk Cumhuriyeti'nde Dogal Gaz Tedarikine Iliskin Mutabakat Zapti" imzaladi.

Mutabakat geregi Dogu Anadolu Dogal Gaz Ana Iletim Hatti üzerinden çikis alan Igdir Dogal Gaz Boru Hatti'nin devami olarak Nahçivan'a kadar 85 kilometrelik yeni boru hatti yapilacak. Yillik 500 milyon metreküp tasima kapasitesine sahip olacak boru hatti faaliyete geçtiginde Nahçivan'in dogal gaz ihtiyacinin tamamini karsilanacak.

- Zengezur Koridoru, Nahçivan'in önemini artiracak

Azerbaycan'in bati illeri ile arasinda bir kara baglantisinin bulunmamasi, Nahçivan'in gelisiminin önündeki en büyük engel olarak gösteriliyor. Azerbaycanlilar, Nahçivan'a ya hava yolu ya da Iran üzerinden ulasiyor.

2. Karabag Savasi sonrasinda Azerbaycan'in Karabag zaferinin teyit edildigi, Ermenistan'in ise yenilgisini kabul ettigi, iki ülke ile Rusya arasinda imzalanan üçlü bildiriye Cumhurbaskani Ilham Aliyev'in talebi üzerine Azerbaycan'in ana karasi ile Nahçivan arasinda ulasim hatlarinin açilmasi hususunda madde konuldu.

Azerbaycan, Zengezur Koridoru diye nitelendirdigi güzergahin kendi topraklarindaki kisminda demir yolu ve kara yolu çalismalarini büyük oranda tamamlasa da Ermenistan, bu hususta henüz adim atmadi.

Zengezur Koridoru faaliyette geçtiginde Azerbaycan'in bati illeri ile Nahçivan'i Ermenistan üzerinden birlestirecek, ayni zamanda Çin'den Orta Asya, Hazar Denizi, Kafkasya ve Türkiye'ye uzanan Orta Koridor'un da güzergahlarindan biri olacak. Böylece, Nahçivan'in önemi daha da artacak.

- Haydar Aliyev ve Ebulfez Elçibey'in memleketi

Nahçivan, tarih boyunca çok sayida devlet ve ilim adami, sanatçilar, mimarlar, sair ve edebiyatçilar yetistirdi. Bunlarin arasinda ilk akla gelen 10 Mayis 1923'te Nahçivan'da dogan Azerbaycan'in Ulusal Lideri merhum Haydar Aliyev'dir.

Azerbaycan'in ikinci Cumhurbaskani merhum Ebulfez Elçibey de Nahçivanlidir.