Çin, yeni dönemde Taliban ile siyasi ve ekonomik baglarini gelistirme arayisindaEmre Aytekin- Çin'in yeni atadigi Kabil Büyükelçisi'nin güven mektubunu geçen ay geçici hükümete sunmasinin ardindan, Taliban'in Disisleri Bakan Vekili Emirhan Muttaki, bölgesel bir foruma katilmak üzere ülkeyi ziyaret etti - Pekin yönetimi, Afganistan'da son 2 yilda basta kadin haklarinin gerilemesi olmak üzere uluslararasi alanda elestirilerin yogunlastigi bir dönemde attigi adimlarla, Taliban yönetimiyle diplomati

PEKIN (AA) - EMRE AYTEKIN - Çin'in, son bir yilda attigi adimlarla, Afganistan'da ABD'nin çekilmesinin ardindan iktidari ele geçiren Taliban'in kurdugu geçici hükümetle siyasi ve ekonomik baglarini gelistirdigi gözleniyor.

Pekin yönetimi, Afganistan'da son 2 yilda kadin haklarinin gerilemesi basta olmak üzere Taliban yönetimine yönelik uluslararasi elestirilere ragmen, son dönemde attigi adimlarla, diplomatik ve kurumsal baglarla desteklenen bir iliski arayisinin isaretlerini veriyor.

ABD'nin çekilmesinin ardindan Afganistan'da Taliban'in kurdugu geçici hükümeti tanima anlamina gelecek adimlardan kaçinan Çin, daha çok madenlerin isletilmesinin odakta oldugu ekonomik görüsmeler yürütürken, yeni dönemde iletisim altyapisinin kurulmasi gibi yeniden insa projelerine ilgisini artirdi.

Çin'in yeni atadigi Kabil Büyükelçisi'nin geçen ay güven mektubunu geçici hükümete sunmasinin ardindan Taliban'in Disisleri Bakan Vekili Emirhan Muttaki, 4-5 Ekim'de Çin'in Tibet Özerk Bölgesi'nde düzenlenecek Trans-Himalaya Forumu'na katilmak üzere ülkeyi ziyaret etti.

Muttaki, Taliban yönetiminden Çin'i ziyaret eden üst düzey yetkili oldu.

Tibet'in Nyingçi sehrinde düzenlenecek Trans-Himalaya Forumu'nda bu yil "Ekolojik Uygarlik ve Çevre Koruma" temasi etrafinda tartismalar yapilacagi bildirilse de Taliban temsilcisinin katilimi toplantiyi siyasi bakimdan dikkat çekici hale getiriyor.

Muttaki'nin, forum marjinda Çin Disisleri Bakani Vang Yi'nin yani sira Pakistan ve diger katilimci ülkelerin yetkilileriyle görüsmesi bekleniyor.

- "Moskova Formati"nin ardindan ikinci bölgesel zirve

Taliban temsilcisi, Rusya Federasyonu'na bagli Tataristan Cumhuriyeti'nde 29 Eylül'de düzenlenen Afganistan konulu "Moskova Formati" toplantisinin ardindan bir haftada ikinci kez bölgesel zirveye katiliyor.

Tataristan'in baskenti Kazan'daki toplantiya, bölge ülkeleri Rusya, Çin, Hindistan, Iran, Pakistan, Kazakistan, Kirgizistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan temsilcileri katilmis, bölge disindan Türkiye, Suudi Arabistan, Birlesik Arap Emirlikleri ve Katar da temsilci göndermisti.

Taliban yönetimi, zirvede bölge ülkelerine kendileriyle "resmi isbirligi" yapma çagrisinda bulunmustu. Disisleri Bakan Vekili Muttaki, "Özellikle bölge ülkelerinden, bize farkli yönetim biçimi önermek yerine bizimle her alanda resmi isbirligi yapmasini istiyoruz." ifadesini kullanmisti.

- Çin'in Afganistan'a ilgisi

Çin, ABD öncülügündeki NATO güçlerinin çekilmesinin ardindan kurulan Taliban geçici hükümetiyle olumlu iliskiler kurarken, resmi tanima anlamina gelecek adimlar atmaktan kaçinmisti.

Kusak ve Yol Girisimi ile tarihi Ipek Yolu güzergahinda ulastirma ve altyapi projeleriyle Dogu-Bati ticaretini canlandirmayi hedefleyen Çin, Afganistan'da siyasi ve ekonomik istikrarin saglanmasini çikarina uygun görüyor.

Çin, Taliban yönetimiyle farkliliklarina karsin, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne dar bir koridorla komsu olan ülkedeki istikrarsizligin, kendi sinir bölgelerini etkilemesinden endise ediyor.

Öte yandan Çin, Afganistan'in zengin maden kaynaklarinin isletilmesinin yani sira ülkenin yeniden insasina yönelik iletisim, ulastirma, enerji ve altyapi alanindaki projelere ilgi gösteriyor.

Maden projeleri, Çinli sirketlerin güvenlik teminati talepleri ve risk algisinin sürmesi nedeniyle bir süreligine askiya alinirken, Çin'in Sincan Orta Asya Petrol ve Dogal Gaz Sirketi (CAPEIC), ocak ayinda, Amu Derya Havzasi'ndan petrol çikarmak üzere geçici hükümetle anlasmaya vardi.

Anlasma, Taliban yönetiminin 2021'de iktidara gelmesinden bu yana yabanci bir sirketle yaptigi ilk büyük çapli enerji anlasmasi oldu.

- Çin'in pozisyonu: "Üç Saygi" ve "Üç Asla"

Çin yönetimi, bu yil Taliban ile siyasi ve diplomatik iliskileri gelistirme konusunda da önemli adimlar atti.

Çin Disisleri Bakanligi, 12 Nisan'da yayimladigi "Çin'in Afganistan sorunundaki pozisyonu" baslikli 11 maddelik belgede, Afganistan'a yeniden jeopolitik çatisma ve bölgesel istikrarsizlik kaynagi olmamasi için ülkede siyasi uzlasmanin ve kalkinma çabalarinin desteklenmesi çagrisinda bulundu.

Çin'in, yakin komsusu Afganistan ile iliskilerinde "Üç Saygi" ve "Üç Asla" ilkelerine bagli oldugu belirtilen belgede, "Afganistan'in bagimsizligi, egemenligi ile toprak bütünlügüne, Afgan halkinin bagimsiz tercihlerine, dini inanç ve ulusal geleneklerine saygi duyulacagi" kaydedildi.

Belgede, "Çin'in asla Afganistan'in iç islerine karismayacagi, bencil çikarlarin pesinde kosmayacagi ve ülkeyi nüfuz alani haline getirmeye çalismayacagi" vurgulanarak, Pekin'in ülkede barisa ve yeniden insaya yönelik çabalari destekledigi aktarildi.

Çin'in Afganistan'da "ilimli ve sagduyulu bir yönetimi" desteklediginin alti çizilen belgede, Taliban'in kurdugu geçici hükümete, kadinlar, çocuklar ve etnik gruplar dahil tüm Afgan halkinin temel haklarina saygi gösterme çagrisi yapildi.

- Iliskiler gelisiyor

7 Mayis’ta Çin-Pakistan-Afganistan Disisleri Bakanlari Toplantisi, Islamabad'da ilk kez Taliban temsilcisi Muttaki'nin katilimiyla yapildi.

Muttaki, toplantida, Çin ile iliskilerini gelistirmeye büyük önem verdigini, Çin karsiti hiçbir gücün Afgan topraklarini kullanmasina izin vermeyecegini vurgulayarak, Kusak ve Yol Girisimi çerçevesinde altyapi, ekonomi, ticaret ve kültür alaninda isbirliginin gelistirilmesinden yana olduklarini dile getirdi.

Çin ile Afganistan arasinda 2020'de Kovid-19 salgini nedeniyle durdurulan dogrudan uçuslar, Afgan ulusal hava yolu sirketi Ariana'nin baskent Kabil'den Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin merkezi Urumçi'ye yaptigi seferle yeniden basladi.

Kabil-Urumçi seferleri, Taliban'in Agustos 2021'de ülkenin kontrolünü ele geçirmesinden bu yana Çin ile Afganistan arasinda kurulan ilk sivil hava yolu baglantisi oldu.

Son olarak, Çin'in yeni atadigi Kabil Büyükelçisi Cao Sing, 13 Eylül’de güven mektubunu Taliban geçici hükümetinin Basbakani Molla Muhammed Hasan Ahund'a sundu. Çinli Büyükelçi, uluslararasi alanda taninmayan geçici hükümete güven mektubu sunan ilk büyükelçi oldu.

Pekin yönetimi, Afganistan'da son 2 yilda basta kadin haklarinin gerilemesi olmak üzere uluslararasi alanda elestirilerin arttigi bir dönemde attigi adimlar, bir yandan Çin dis politikasinin "baska ülkelerin iç islerine karismamaya" yönelik hakim egilimini yansitirken diger yandan da Pekin'in, bölgesel güvenligi ve ekonomik çikarlarini korumak için Taliban yönetimiyle diplomatik ve kurumsal baglarini gelistirmeye istekli olduguna isaret ediyor.