PORTRE - Çizgisiyle Türk karikatüründe iz birakan karikatürist: Turhan SelçukHilal Ustuk- Türk karikatür sanatinin modernlesme dönemi öncülerinden Selçuk, yazisiz karikatürleriyle ardinda bir iz birakti

ISTANBUL (AA) -HILAL USTUK - Abdülcanbaz'i karikatür dünyasina kazandiran Turhan Selçuk, vefatinin 13. yilinda yad ediliyor.

Yazisiz karikatürleriyle ardinda iz birakan Selçuk, Girit göçmeni, subay Mehmet Kasim Selçuk ile Hikmet Selçuk'un oglu olarak 1922'de Mugla'nin Milas ilçesinde dogdu.

Gazeteci yazar Ilhan Selçuk ile Ülfet Ertel'in agabeyi olan usta çizer, babasinin meslegi dolayisiyla çocuklugunu farkli sehirlerde geçirdi.

Adana'da bisikletle okula giderken geçtigi çamurlu yollardan etkilenip çizdigi bir karikatürü, sinif arkadaslarinin israriyla Türk Sözü gazetesine götüren Selçuk'un çizimi begenilerek gazetede yayinlandi. Gazete yöneticilerinin talebiyle düzenli olarak çizimlerini gazeteye yollayan karikatürist, 1941'de Adana Erkek Lisesinden mezun oldu.

Selçuk'un karikatürleri daha sonra Istanbul'da Kirmizi Beyaz ve Sut spor dergilerinde yayinlanmaya basladi.

Istanbul'da Dis Tababeti Mektebine 1942'de baslayan sanatçi, karikatüre ilgisi ve gazetelere çizdigi karikatürler dolayisiyla okula devam etmedi. Basarili çizer, 1948'de Istanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümüne kaydoldu ancak bu okuldaki egitimini de tamamlamadi.

- Refik Halit Karay'in çikardigi Aydede'nin bas çizeri oldu

Akbaba dergisinin kadrosuna 1943'te giren Selçuk, 1945'te bir süre Tasvir gazetesinde karikatürist ve ressam, 1948-1949'da ise Refik Halit Karay'in çikardigi Aydede'de bas çizer olarak çalisti.

Turhan Selçuk, 1949'da Yeni Istanbul gazetesinde bas çizerlik görevini üstlenoi ve karikatürleri birinci sayfada yayimlandi. Ayni gazetede karikatürün tarihsel sürecini irdeleyen ve grafik mizah anlayisini savunan yazilar kaleme aldi.

Ilk sergisini 1951'de açan usta çizer, kardesi Ilhan Selçuk ile 1952'de okuyucuya sundugu 41 Buçuk adli dergiyi 15 sayi çikardi.

Selçuk, Yeni Gazete ve Aksam gazetelerinin ardindan 1953'te Milliyet'te çalismaya basladi. Ayni yil ilk karikatür albümünü "Karikatür" adiyla okuyucuya sunan çizer, 1954 sonunda Milliyet gazetesinin bas karikatüristi oldu. Basarili karikatürist, çizgi tarzini geometrik formlara dönüstürdü.

Turhan Selçuk, 1954-1961 arasinda Akis için karikatürler çizmeye devam etti, Ilhan Selçuk ile 1956'da, yazisiz karikatür anlayisini benimseyen Dolmus adli mizah dergisini çikardi.

- Abdülcanbaz'i Abdi Ipekçi'nin istegiyle çizmeye basladi

Ilk kez Milliyet gazetesinde yayimlanan ve okuyucular tarafindan çok begenilen Abdülcanbaz karakterini, Abdi Ipekçi'nin israriyla 1957'de çizmeye baslayan sanatçi, karaktere iliskin 1972'de yaptigi bir açiklamada, "Ben Abdülcanbaz'i kahramanlik ötesi kaba kuvvetten güç alan, yozlasmis bir çizgi roman türünden ayirip aritmak istedim. Bir roman ya da hikaye anlatiminin sanat degerini katarak, bunu grafik sanatin çizgi gücüyle de besleyerek kisiligini bulmasi yolunda çalistim." ifadelerini kullanmisti.

Turhan Selçuk, çizgi üslubundaki belirgin sadelesme ve artan grafik düzeyine iliskin ise su bilgileri vermisti:

"1950 sonrasi, Saul Steinberg bir hamle yapmis, grafik mizahi Avrupa'dan Amerika'ya kadar götürmüstü. Avrupali karikatürcüler, onun açtigi yoldan yeni mesafelere ulasmaya çalisiyordu. Bu yeni yolda kisiligimi bulma çabasina yönelik çalismalara basladim. Önceleri yuvarlak çizgilerle çalisiyordum. Sonra çizgilerimi köselestirdim. Daha sonra yuvarlak ve köseli çizgileri birlikte kullanmaya basladim. Bir ara çok sert, çok düz çizgilerle çalistim. Ama sadelikten hiç ayrilmadim."

Uzun yillar Milliyet, Cumhuriyet, Aksam ve Yeni Istanbul gazetelerinde yer alan Abdülcanbaz, 1970'li yillarda Mehmet Benli, 1980'lerde de Milliyet Yayincilik tarafindan albüm olarak yayinlandi. Turhan Selçuk, 1987'de emekliye ayirdigi Abdülcanbaz'i, 1994'te yeniden çizmeye basladi.

Çok sevilen Abdülcanbaz, tiyatro ve sinemada da canlandirildi, ayrica 1991'de PTT tarafindan basilan bir posta pulunda kullanildi.

- Selçuk, 1983'te "Yilin Karikatürcüsü" seçildi

Usta karikatürist, 1969'da Semih Balcioglu ve Ferit Öngören ile Karikatürcüler Dernegini kurdu, 1983’te Gazeteciler Cemiyeti tarafindan “Yilin Karikatürcüsü” seçildi.

Türkiye ve Avrupa'da birçok müzede karikatürleri sergilenen Selçuk'un "Insan Haklari" konulu karikatür sergisi Avrupa Konseyinin önerisiyle ilk kez 1992'de Strasbourg'da açildi ve 1997'ye kadar dünyanin birçok ülkesinde sergilendi. "Baris ve Kitap" konulu karikatürü 1992'de Avrupa Konseyinin baslattigi kitap okuma kampanyasinin afis ve logolarinda kullanildi.

Çizer Turhan Selçuk, 11 Mart 2010'da Istanbul'da tedavi gördügü hastanede yasamini yitirdi.

Selçuk'un yurt içinde ve disinda aldigi ödüllerinden bazilari söyle:

"Bordighera Altin Palmiye (1956) ve Gümüs Hurma (1962), Ippocampo (1970), Vercelli (1975), Sedat Semavi Vakfi Görsel Sanatlar Ödülü (1984), Cumhurbaskanligi Büyük Sanat Ödülü (1997)"

Sanatçi, çalismalarini Turhan Selçuk Karikatür Albümü (1954), 140 Karikatür (1959), Turhan 62 (1962), Hiyeroglif (1964), Hal ve Gidis Sifir (1969), Söz Çizginin (1979) adli albümlerinde topladi.