Avustralya'nin nükleer denizalti tedarik plani silahlanma endiselerini artiriyorMehmet Alaca

ANKARA (AA) - ABD, Ingiltere ve Avustralya arasinda yapilan savunma anlasmasi "AUKUS" çerçevesinde "nükleer güç" sahibi olmayan Avusturalya'nin nükleer denizalti tedariki kapsaminda nükleer teknolojinin nükleer silahli bir devletten silahsiz bir devlete aktarilacak olmasi, Nükleer Silahlarin Yayilmasinin Önlenmesine Iliskin Antlasma'ndaki (NPT) bosluk olarak degerlendiriliyor.

The Guardian'in haberine göre, dün ABD'nin San Diego sehrinde duyurusu yapilan AUKUS, dünya genelinde nükleer silahlanmanin yayilmasina yol açabilecegine iliskin endiselere neden oluyor.

Birlesmis Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) 5 daimi üyesi ABD, Rusya, Ingiltere, Fransa ve Çin'in nükleer silahlara sahip olmasinin yani sira dünyanin en çok silah üreten ve satan ülkeleri olmasi dikkat çekiyor.

1968'de imzaya açilan ve 1970'te yürürlüge giren NPT, dünyada nükleer silahlarin yayilmasini engellemeyi ve nükleer enerjinin barisçil yollarla kullanilmasini hedefliyor. NPT ilk nükleer testini 1 Ocak 1967'den önce yapan bu 5 ülkeye nükleer silah bulundurma hakki veriyor.

Buna karsin, 189 ülke tarafindan onaylanan NPT'ye taraf olmayan Hindistan, Pakistan ve Kuzey Kore geçmiste nükleer denemelerini açiktan yaparken, yine taraf olmayan Israil'in nükleer güce sahip oldugu tahmin ediliyor.

- NPT'deki bosluk endiselere yol açiyor

NPT'nin 14'üncü maddesi, deniz itme gücü gibi patlayici olmayan askeri amaçli kullanilan, kendiliginden ya da nötronlarla tepkimeye girerek çekirdek bölünmesi olusturan fisil maddenin, BM nükleer gözlemcisi Uluslararasi Atom Enerjisi Ajansi'nin (UAEA) denetiminden muaf tutulmasina dair bosluga yol açiyor.

Bu bosluk, nükleer teknolojinin, nükleer silahli bir devletten silahsiz bir devlete aktarilabilecegi gerekçesiyle silahlarin denetlenmesi konusunda endiseye neden oluyor.

Avusturalya'nin "nükleer güce" sahip olmadan önce nükleer denizaltilara kavusacak ilk ülke olmasinin emsal teskil edecegine inaniliyor.

Zira Çin'in BM misyonunca bugün yapilan açiklamada, ABD ve Ingiltere "NPT'nin hedefini ve amacini açikça ihlal etmekle" suçlanarak, "Bu çifte standart örnegi, uluslararasi nükleer silahlarin yayilmasini önleme sisteminin otoritesine ve etkinligine zarar verecektir." ifadesi kullanildi.

UAEA ise yaptigi açiklamada, Avustralya, ABD ve Ingiltere'nin nükleer silahlarin yayilmasinin önlenmesine yönelik "yasal yükümlülükleri" hatirlatilarak, "Nihayetinde (UAEA) bu projeden nükleer silahlarin yayilmasi riskinin ortaya çikmamasini saglamalidir." denildi.

- Avustralya, kullanilmis yakiti silahta kullanmayacak

Avustralya, nükleer silahlarin yayilma riskini minimize etmek için kendi topraklarinda egitim reaktörü bulundurmamayi, bunun yerine denizaltilari için egitim sürecini ABD ve Ingiltere'de yapmayi kabul etti.

Nükleer reaktörün kullanilmis yakit çubuklarindaki plütonyum, uranyum atiklari yeniden kullanilabilir duruma getirmeyecek veya nükleer yakiti zenginlestirmeyecek olan Avustralya'nin, nükleer denizaltilarinda kullanacagi fisil madde, yeniden doldurulmasi gerekmeyen üniteler halinde ABD ile Ingiltere tarafindan saglanacak.

Avustralya, ayrica, kullanilmis yakiti silahta kullanilabilir hale getirecek ekipmani edinmemeyi taahhüt etti.

Üst düzey bir ABD'li yetkili, "Bu çabanin veya müzakere sürecinin ilk gününden itibaren silahlarin yayilmasinin önlenmesine öncelik verdik." dedi.

- AUKUS anlasmasi

Avustralya, Ekim 2021'de ABD ve Ingiltere ile nükleer denizalti teknolojisi alaninda isbirligini öngören AUKUS anlasmasini imzalamisti.

Üç ülkenin isimlerinin Ingilizcedeki kisaltmasindan olusan "AUKUS" adli güvenlik anlasmasi uyarinca, Güney Avustralya eyaletinin baskenti Adelaide'deki tersanelerde, en az 8 nükleer enerjiyle çalisan denizalti insa edilecek.

Anlasma uyarinca Avustralya'nin sahip olacagi nükleer enerjili denizaltilar, Hint-Pasifik'te istikrari desteklemek ve anlasmaya taraf olan ülkelerin ortak degerleri ile çikarlarinin korunmasina katki sunmak için kullanilacak.

Hint-Pasifik bölgesinde, Çin'in büyüyen askeri varligina karsi yapildigi açiklanan AUKUS anlasmasina tepki gösteren Çin Disisleri Bakanligi Sözcüsü Cao Licien, "anlasmanin bölgesel baris ve istikrari ciddi sekilde baltalayacagi" elestirisinde bulunmustu.

AUKUS'un ardindan Avustralya, "nükleer güce ulasmadan önce nükleer denizaltilara kavusacak ilk ülke" olarak kayitlara geçecek.