Arastirma: Dünya nüfusunun sadece yüz binde 1'i hava kirliligi açisindan güvenli sinirda yasiyorYavuz Aydin

Arastirma: Dünya nüfusunun sadece yüz binde 1'i hava kirliligi açisindan güvenli sinirda yasiyorYavuz Aydin

ANKARA (AA) - Avustralya ve Çin'den bilim insanlarinin yürüttügü ortak arastirmada dünya nüfusunun sadece çok az bir bölümünün Dünya Saglik Örgütünün (DSÖ) belirledigi ince parçacik (PM2,5) kirliligi limitleriyle uyumlu yasadigi ortaya çikti.

The Lancet Planetary Health'te yayimlanan arastirmada insanlarin yil içindeki günlerin yüzde 70'inden fazlasinda DSÖ'nün güvenli oldugunu belirttigi 15 mikrogram/m3 seviyesinin üzerindeki hava kirliligine maruz kaldigi tespit edildi.

Bilim insanlari, 2,5 mikrometreden küçük partikül ya da ince parçacik kirliliginin, motorlu araç egzozlari, enerji santralleri ile diger tesislerde yakilan yakitlar ve orman yanginlarindan kaynaklandigini belirtti.

Monash Üniversitesi'nden Prof. Yuming Guo, dünya çapinda ince parçacik kirliligini daha dogru sekilde ölçmek maksadiyla geleneksel hava kalitesi gözlemleri, uydu tabanli meteoroloji ve hava kirliligi dedektörleri ile istatistiksel ve makine ögrenimi yöntemlerini bir araya getirerek yeni bir metot gelistirdiklerini açikladi.

Yerkürenin yüzeyini yaklasik onar kilometrekarelik bölümlere ayirarak DSÖ'nün güvenli limit belirledigi kirlilik oranini asan bölgelere yogunlastiklarini anlatan Guo, 2000-2019 yillarina ait çoklu meteorolojik ve jeolojik bilgileri derleyerek yenilikçi bir metot kullandiklarini söyledi.

- Dünya nüfusunun sadece yüz binde 1'i hava kirliligi açisindan güvenli sinirda yasiyor

Arastirma sonucunda, verilerin degerlendirildigi yaklasik 20 yil içinde yillik ince parçacik kirliligi orani ve yil içinde yüksek kirlilige maruz kalinan günler, Avrupa ve Kuzey Amerika'da düsüs gösterirken Asya, Avustralya, Yeni Zelanda, Latin Amerika ile Karayipler'de ise arttigi tespit edildi.

Bunun yani sira Güney ve Dogu Asya ile Kuzey Afrika'da yil içindeki günlerin yüzde 90'inda yüksek ince parçacik kirliligine maruz kalindigi, en düsük kirlilik yogunlugunun Avustralya ve Yeni Zelanda'da oldugu, sonrasinda Okyanusya'nin kalan bölgelerinin ve Güney Amerika'nin geldigi açiklandi.

Arastirmada, dünya nüfusunun sadece yüz binde 1'inin DSÖ'nün 2021 limitlerine uygun ince parçacik kirliligi degerlerinin altinda (ortalama 5 mikrogram/m3) yasadigi, dünya karasal alaninin sadece binde 18'inin söz konusu seviyeyle uyumlu oldugu belirlendi.

- Parkinson hastaligi riski hava kirliligi ile dogru orantili artiyor

Öte yandan ABD'de yapilan bir arastirma, hava kirliliginin Parkinson hastaligina yakalanma riskini artirdigini ortaya koydu.

Amerikan Nöroloji Akademisi'nin 75. Yillik Toplantisi'nda sunulan arastirmada, 22 milyon 500 bin kisinin saglik degerleri incelendi.

Arastirmacilar, deneklerden 83 bin 674'ünün Parkinson hastasi oldugunu belirledi. Bu kisilerin yasadigi yerlerde Parkinson'a yakalanma orani ile yüksek hava kirliligi olan bölgelerde bu hastaliga yakalanma oranlari karsilastirildi.

Karsilastirma sonucunda ortalama 19 mikrogram/m3 ince partikül kirliligine sahip bölgelerde 100 binde 434 Parkinson hastasina rastlanirken yillik 5 mikrogram/m3 kirlilik yasanan bölgelerde 100 binde 359 vaka tespit edildi.

Arastirmacilar, yas, sigara ve tibbi bakim gibi hastalik riskini etkileyebilecek diger faktörleri çikardiktan sonra yüksek ince partikül kirliligine maruz kalanlarin Parkinson hastaligina yakalanma riskinin düsük kirlilik oranina maruz kalanlara göre yüzde 25 daha fazla oldugunu saptadi.

Daha önceki arastirmalar, hava kirliliginin ergenlik çagindaki gençlerde tansiyon düsüklügüne yol açtigini göstermisti.

Ingiliz bilim insanlari, yüksek seviyede nitrojen dioksitin yani sira ince parçacik kirliligine maruz kalmanin gençlerin sirkadiyen ritimlerini bozarak kan basincini etkiledigini ve tansiyon düsüklügüne sebep oldugunu tespit etmisti.