3 SORUDA - Tahil Koridoru Anlasmasi'nin gelecegiDoç. Dr. Haluk Gedikoglu- 2017-2021 yillari ülkelere göre dünya bugday ihracati siralamasinda Rusya 1., Ukrayna ise 5. siradadir. Bu 2 ülke dünya bugday ihracatinin toplamda yüzde 30’unu karsiliyordu

Doç. Dr. Haluk Gedikoglu, Tahil Koridoru Anlasmasi'nin önemini ve anlasmanin gelecegine dair yasanan sorunlari AA Analiz için 3 soruda kaleme aldi.

• Tahil anlasmasi tehlikede mi????????

22 Temmuz 2022 tarihinde 120 gün geçerlilik süresiyle imzalanan Karadeniz Tahil Koridoru Anlasmasi 19 Kasim 2022 tarihinde 120 gün süreyle uzatildi. 19 Mart 2023 tarihinde yapilan açiklamalarla anlasmanin geçerlilik süresinin tekrar uzatildigi bildirildi. Bu açiklamalarda uzatma süresinde bir belirsizlik oldugu görülüyor. Ukraynali yetkililer anlasmanin 120 gün, Rus yetkililerse 60 gün süreyle uzatildigini belirtti. Türkiye Cumhuriyeti ve Birlesmis Milletler (BM) yetkilileri ise bu hususta bir açiklamada bulunmadi. Bu suretle Karadeniz Tahil Koridoru Anlasmasi'nin devamliligi konusunda bir tehlike oldugu görülüyor.

Rus yetkililer anlasmanin 120 yerine 60 gün uzatilmasinin Rusya'nin süreçten tamamen memnun olmadiginin bir göstergesi olarak algilanmasi gerektigini belirtti. Rusya'nin Birlesmis Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Vassily Nebenzia mart ayinda yaptigi açiklamada Karadeniz Tahil Koridoru Anlasmasi'nin devam edebilmesi için Avrupa Birligi (AB), Amerika Birlesik Devletleri (ABD) ve Birlesik Krallik'in Rusya'ya karsi uyguladiklari yaptirimlardan, Rus tarim sektörünü etkileyen tüm islemleri muaf tutmalari gerektigini ve bunun için de 60 gün süreleri oldugunu belirtti. Rus yetkililer yaptiklari açiklamalara göre her ne kadar Rus tahil ve gübre ürünlerinin ihracatina anlasma kapsaminda izin verilse de Batili ülkelerin uyguladigi yaptirimlar sonucunda bu ürünlerin ihraç edilmesi için gerekli gemilerin bulunmasinda ve bankacilik islemlerinde zorluklar yasandigini; bu zorluklar nedeniyle Rusya'nin tahil ve gübre ihracatinda ciddi sorunlar yasadigini belirtti. Rusya'nin yasadigi bu sorunlarin giderilmesi anlasmanin devamliligi için büyük önem arz ediyor.

• Anlasmanin önemi nedir?

Ukrayna ve Rusya, uluslararasi pazarlar açisindan çok önemli 2 tahil üreticisi ve ihracatçisi ülkedir. 2017-2021 yillari ülkelere göre dünya bugday ihracati siralamasinda Rusya 1., Ukrayna ise 5. siradadir. Bu 2 ülke dünya bugday ihracatinin toplamda yüzde 30'unu karsiliyordu. Benzer sekilde bu 2 ülke; misir, arpa ve ay çekirdegi gibi diger tarim ürünleri üretimi ve ihracatinda da önemli bir konumda yer aliyor. Ayrica Rusya, gübre üretimi ve ihracati açisindan uluslararasi pazarlar için oldukça önemli bir ülkedir.

Ukrayna-Rusya Savasi'nin baslamasiyla birlikte uluslararasi pazarlarda tahil fiyatlarinda ciddi artislar meydana geldi. Bu da tüm dünyada özellikle de tahil ithalatinda bu 2 ülkeye bagimli olan ülkelerde gida güvenligi açisindan riskler olusturdu. Örnegin Sudan bugday ithalatinin tamamini, Misir ise yüzde 80'ini Rusya ve Ukrayna'dan gerçeklestiriyor. Bu sebeple özellikle düsük gelirli Afrika ülkelerinin gida güvenligi Ukrayna-Rusya Savasi'ndan etkilenecegi öngörülüyor. Karadeniz Tahil Koridoru Anlasmasi dünya gida güvenligi açisindan bilhassa düsük gelirli ülkeler için büyük bir öneme sahiptir.

Karadeniz Tahil Koridoru Anlasmasi'nin yürürlüge girmesiyle birlikte yaklasik 28,9 milyon ton tahil uluslararasi pazarlara ulastirildi. Fakat düsük gelirli ülkeler bu sevkiyattan yeterli sekilde yararlanamadi. Tahil sevkiyatinin sadece yüzde 11'i Afrika ülkelerine gerçeklestirildi. Sevkiyattan en çok AB ülkeleri faydalandi. Örnegin anlasma yapildiktan sonra Afrika ülkelerine yapilan bugday sevkiyati savas öncesi bugday ihracatinin yüzde 20'si kadardir. Bununla birlikte AB ülkelerine yapilan bugday ihracati anlasmayla 14 kat artti. Düsük gelirli ülkelerin tahil sevkiyatindan beklenildigi kadar faydalanamamasinda önemli bir etken, bu ülkelerin para birimlerinin ABD dolari karsisinda ugradigi deger kaybidir.

• Anlasma uzatilmazsa ne olur?

Karadeniz Tahil Koridoru Anlasmasi'nin uzatilmamasi hem kisa hem de uzun vadede dünya gida güvenligi için tehlike yaratacaktir. Savas öncesi durumla mukayese edildiginde Ukrayna'nin ihracat yaptigi ülkeler arasinda AB ülkelerinin payinin arttigi görülüyor. Anlasmanin uzatilmamasi hem anlasmadan beklenildigi ölçüde faydalanamayip halihazirda gida arzi sikintisi yasayan Afrika ülkelerini hem de anlasma sonrasi Ukrayna'dan tahil ithalati artan yüksek gelirli AB ülkelerini ve diger ülkeleri etkileyecektir.

Karadeniz Tahil Koridoru Anlasmasi'nin uzatilmamasi sadece üretilen ürünlerin uluslararasi pazarlara ulasmasini engellemeyecek, ayrica Ukrayna'daki çiftçilerin tarimsal üretimlerini de dogrudan etkileyecektir. Ürünleri satilmadigi için finansal zorluk çeken Ukraynali çiftçiler, anlasmanin uzatilmamasiyla birlikte yeni ekim yapmaktan vazgeçebilir veya yeni ekim yapmak için yeterli finansal kaynaga sahip olamayabilirler. Hatta tarimsal üretimden gelir saglayamadiklari için tarimsal üretimi tamamen birakip göç edebilirler. Bu durum da dünya gida güvenligini hem kisa hem de uzun vadede ciddi bir tehlikeye sokabilir.

Ukrayna-Rusya Savasi ile uluslararasi piyasalarda olusan belirsizlik spekülatif fiyat artislarina da neden oluyor. Bu da her ne kadar gida arzi saglansa da fiyat artislarinin önlenememesine ve tüketicilerin yeterli gidaya ulasamamasina sebep olabiliyor.

[Doç. Dr. Haluk Gedikoglu, Konya Gida ve Tarim Üniversitesi Ögretim Üyesi ve Missouri Üniversitesi Kismi Zamanli Ögretim Üyesi]

*Makalelerdeki fikirler yazarina aittir ve Anadolu Ajansinin editöryal politikasini yansitmayabilir.